MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 9 साहस

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 9 साहस

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Chapter 9 प्रश्न-अभ्यास

वस्तुनिष्ठ प्रश्न

प्रश्न 1. (क) सही जोड़ी बनाइए
1. अतुलनीय – (क) परायण
2. विशाल – (ख) साहस
3. स्वदेश – (ग) शिखर
4. कर्त्तव्य – (घ) भक्ति
उत्तर
1. (ख), 2. (ग), 3. (घ), 4. (क)

प्रश्न (ख)
दिए गए शब्दों में से उपयुक्त शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए
1. साहसी के हृदय में…….अत्यंत आवश्यक है। (पवित्रता/मलिनता)
2. मध्यम श्रेणी का साहस प्रायः……में पाया जाता (शूरवीरों/कायरों)
3. सर्वोच्च श्रेणी के साहस के लिए…..की बलिष्ठता आवश्यक नहीं है। (सिर-पैर/हाथ-पैर)
4. उच्चकोटि के साहस के लिए…….बनना परमावश्यक है। (स्वार्थ परायण/कर्तव्य परायण)
उत्तर
1. पवित्रता
2. शूरवीरों
3. हाथ-पैर
4. कर्तव्य परायण।

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Chapter 9 अति लघु उत्तरीय प्रश्न

प्रश्न 2.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए

(क) किसी देश का इतिहास बनाने में महत्त्वपूर्ण भूमिका किसकी होती है?
उत्तर
किसी देश का इतिहास बनाने में साहस की महत्त्वपूर्ण भूमिका होती है।

(ख) युवक के साहस को प्रशंसा के योग्य क्यों नहीं माना गया?
उत्तर
युवक के साहस को प्रशंसा योग्य इसलिए नहीं माना गया क्योंकि वह क्रोधांध होकर स्वार्थवश साहस दिखाता है।

(ग) कर्त्तव्य ज्ञान शून्य मनुष्य को लेखक ने किसके समान कहा है?
उत्तर
कर्तव्य ज्ञान शून्य मनुष्य को लेखक ने पशु के समान कहा है।

(घ) मौरूदा गांव में किसकी स्मृति में स्तम्भ बनाया
उत्तर
मौरूदा गांव में बुद्धन सिंह जैसे वीरों की स्मृति में स्तम्भ बनाया गया।

(ङ) मध्यम श्रेणी के साहस को ‘निस्तेज-सा’ क्यों कहा गया है।
उत्तर
मध्यम श्रेणी के साहस को ‘निस्तेज-सा इसलिए कहा गया है क्योंकि उसमें ज्ञान की आभा की कभी रहती गया?

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Chapter 9 लघु उत्तरीय प्रश्न

प्रश्न 3.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर तीन से पाँच वाक्यों में दीजिए

(क) साहस किसे कहते हैं? लेखक के अनुसार इसकी कितनी श्रेणियाँ हैं?
उत्तर
साहस का अर्थ है स्वार्थरहित होकर अपने देश और देशवासियों के रक्षार्थ कर्त्तव्य का पालन करना । काम बड़ा हो या छोटा-बिना साहस के नहीं हो सकता। लेखक के अनुसार साहस की कई श्रेणियाँ हैं

  • नीच श्रेणी का साहस-इस प्रकार का साहस जोर और डाकू दिखाते हैं।
  • मध्यम श्रेणी का साहस प्राय-शूरवीरों में पाया जाता है।
  • सर्वोच्च श्रेणी का साहस-ऐसे साहस के लिए कर्तव्यपरायण बनना परमावश्यक है।

(ख) मातृभूमि को संकट में देखकर बुद्धन ने क्या किया?
उत्तर
मातृभूमि को संकट में देखकर बुद्धन का रक्त उबल पड़ा। वह तुरंत अपने एक सौ पचास साथियों को लेकर समय पर अपने देश और राजा की सेवा के लिए मारवाड़ पहुँच गया।

(ग) सर्वोच्च श्रेणी में साहस की विशेषताएँ लिखिए
उत्तर
सर्वोच्च श्रेणी के साहस के लिए हृदय की पवित्रता और उदारता आवश्यक है। चरित्र की दृढ़ता भी उतना ही आवश्यक है। इन गुणों के साथ कर्त्तव्यपरायणता जैसे गुण का होना भी परमावश्यक है।

(घ) साहसी व्यक्ति अपने किन गुणों द्वारा पहचाना जाता है?
उत्तर
साहसी व्यक्ति स्वार्थरहित होता है। वह कर्तव्य परायण होता है। वह कोई भी काम दिखावे के लिए या झूठा यश कमाने के लिए नहीं करता। वह मनुष्य को दुख से बचाने के लिए अपने प्राण तक की परवाह नहीं करता।

(ङ) ‘साहस’ पाठ से आपको क्या प्रेरणा मिलती है?
उत्तर
‘साहस’ पाठ से हमें सही मायने में साहसी बनने की प्रेरणा मिलती है। अपने देश और समाज के लिए कुछ अच्छा करने की प्रेरणा मिलती है।

भाषा की बात

प्रश्न 4.
निम्न शब्दों का शुद्ध उच्चारण कीजिए
भीष्म, निर्भीक, चरित्र, निस्तेज
उत्तर
छात्र स्वयं करें।

प्रश्न 5.
निम्न शब्दों की शुद्ध वर्तनी लिखिए
अभीमन्यु, अतिरिक्त, शक्ती, प्रतयेक
उत्तर
अभिमन्यु, अतिरिक्त, शक्ति, प्रत्येक

प्रश्न 6.
निम्नलिखित मुहावरों का वाक्यों में प्रयोग कीजिएरक्त उबल पड़ना, जान पर खेलना
उत्तर
रक्त उवल पड़ना-मातृभूमि को संकट में देख महारानी लक्ष्मीबाई का रक्त उबल पड़ा। जान पर खेलना-बारह साल का अमर अपनी जान पर खेलकर अपने दोस्त को डाकुओं के चंगुल से बचाया।

प्रश्न 7.
निम्नलिखित शब्दों को बहुवचन में बदलिए
कपड़ा, किरण, झरना, आँख, माला, रोटी
उत्तर
कपड़े, किरणें, झरने, आँखें, मालाएँ, रोटियाँ प्रश्न

प्रश्न 8. निम्नलिखित शब्दों की संधि कीजिए
धन + उपार्जन,
सहायता + अर्थ,
धर्म + आत्मा,
सत् + मार्ग,
तत् + लीन, + निः + पक्ष,
निः + तेज
उत्तर
धन + उपार्जन= धनोपार्जन
सहायता + अर्थ= सहायतार्थ
धर्म + आत्मा=धर्मात्मा
सत् + मार्ग=सत्मार्ग
तत् + लीन= तल्लीन
निः + पक्ष=निष्पक्ष
निः + तेज=निस्तेज

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti प्रसंग सहित व्याख्या

1. सर्वोच्च श्रेणी के साहस के लिए हाथ-पैर की बलिष्ठता आवश्यक नहीं। धन मान इत्यादि का होना भी आवश्यक नहीं। जिन गुणों का होना आवश्यक है, वे हैं-हृदय की पवित्रता तथा उदारता और चरित्र की द्रढ़ता। ऐसे गुणों की प्रेरणा से उत्पन्न हुआ साहस तब तक पूर्णतया प्रशंसनीय नहीं कहा जा सकता जब तक उसमें एक और गुण सम्मिलित न हो। इस गुण का नाम है ‘कर्तव्यपरायणता’।

शब्दार्थ-सर्वाच्च = सबसे ऊँचा। बलिष्ठता=ताकत।

प्रसंग-प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य पुस्तक सुगम भारती-6 में संकलित निबंध ‘साहस’ से उद्धृत है। इसके निबंधकार हैं-गणेश शंकर विद्यार्थी। इसमें साहस की महान्ता का वर्णन किया गया है।

व्याख्या-निबंधकार का कहना है कि साहस जीवन का सबसे बड़ा मंत्र है। उच्च श्रेणी के साहस के लिए यह जरूरी है कि वह व्यक्ति शरीर से ताकतवर हो, बलिष्ठ हो। इसके लिए धन दौलत और मान-सम्मान की भी आवश्यकता नहीं है। इसके लिए उदार और पवित्र हृदय की आवश्यकता है। चरित्र की दृढ़ता भी उतनी है जरूरी है। दृढ़ चरित्र वाला ही उच्च श्रेणी का साहस दिखा सकता है। इन तमाम गुणों के ऊपर है कर्त्तव्यपरायणता, जिसके बिना साहस अधूरा रह जाएगा। कर्तव्य ज्ञान के अभाव में मनुष्य पशु के समान है। इस प्रकार हम कह सकते हैं कि उच्च कोटि के साहस के लिए हदय की पवित्रता, उदारता, चरित्र की दृढ़ता और कर्त्तव्यपरायणता परम आवश्यक है।

2. सत्साहसी ……………………. नहीं देता है।

शब्दार्व-सराहना प्रशंसा करना। आत्मोत्सर्ग= स्वयं का बलिदान करना। बहुधा=प्रायः, अक्सर ।
मदांध = मद | से=अंधा।

प्रसंग-पूर्ववत्

व्याख्या-निबंधकार के अनुसार साहसी व्यक्ति के लिए स्वार्थ-रहित होना अतिआवश्यक है। उसके अंदर एक छिपी हुई शक्ति होती है, जिसके बलपर वह असहाय लोगों का रक्षक बन जाता है। उन्हें बचाने के लिए अपनी जान पर खेल जाता है। जिस समय वह ऐसा काम करता है उस समय वह यह नहीं देखता है या सोचता है कि जिसकी रक्षा वह कर रहा है वह उसका परिचित है या नहीं। जिसके बारे में वह बिल्कुल भी नहीं जानता, उसे भी बचाने में वह पीछे नहीं हटता। अपनी जान की परवाह तो वह जरा भी नहीं करता। इस प्रकार साहसी व्यक्ति स्वार्थ से परे होता है।

MP Board Class 6th Hindi Solutions

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 2 The Town Child

Students who wish to prepare the English Subject can rely on the MP Board Solutions for Class 6 English Chapter 2 The Town Child Questions and Answers prevailing. Become perfect with the concepts of Class 6 English Chapter 2 The Town Child Questions and Answers, Grammar, Summary, Notes, Guide, Pdf, by preparing you can score highest grade in your exams. Here, You Can Download MP Board Class 6 English Solutions. Detailed Solutions are provided to the concepts by experts keeping in mind the latest edition textbooks and syllabus.

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 2 The Town Child

Ace up your preparation by referring to the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 6 Chapter 2 The Town Child Questions and Answers and learn all the topics within. Click on the topic you want to prepare from the Class 6 English and prepare it easily. You can understand your strengths and weaknesses by learining the Questions and Answers in MP Board Solutions for Class 6 English PDF.

The Town Child Text Book Exercise

Word Power

1. Arrange the words and fill in the crossword.

  1. l c u d o
  2. b a l m
  3. o w d s o
  4. e s l c t a
  5. o w m e d a

Class 6 English Chapter 2 Mp Board
Answer:

  1. Cloud
  2. Lamb
  3. Woods
  4. Castle
  5. Meadow

2. Fill in the blanks with the words from the box.
(feet, trams, street, lambs, go, row)

  1. I live in the town
    In a…………. ;
  2. It is crowded with traffic
    And ………… ;
  3. There are buses and motors.
    And ………. ;
  4. I wish there were meadows
    And ………. ;
  5. The houses all wait
    In a ……….. ;
  6. There is smoke everywhere
    That I …………

Answer:

  1. street
  2. feet
  3. trams
  4. lambs
  5. row
  6. go.

Comprehension

Answer these questions:

Class 6 English Chapter 2 The Town Child MP Board Question 1.
Where does the town child live?
Answer:
The town child lives in a town.

The Town Child Poem Questions And Answers MP Board Class 6 Question 2.
Why does he not like his street?
Answer:
He does not like his street for its being too noisy.

The Town Child Is About His Life In The Town MP Board Class 6 Question 3.
What does he wish to have in the town?
Answer:
He wishes to have forest, pastures and lambs in the town.

The Town Child Question Answer MP Board Class 6 Question 4.
What is the one thing that he loves?
Answer:
The only thing that he loves is the sky which is far above.

Class 6th English Chapter 2 The Town Child MP Board Question 5.
Why does he love it?
Answer:
He loves the sky because there is plenty of rooms there not for clouds only but for him also.

Hope the data shared has shed some light on you regarding the MP Board Solutions of Class 6 English Chapter 2 The Town Child Questions and Answers. Do leave us your queries via the comment section and we will guide you at the earliest with help seeked. Stay connected with our website and avail the latest information in a matter of seconds.

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions विविधप्रश्नावलिः 1

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Surbhi विविधप्रश्नावलिः 1

Sanskrit Class 6 Mp Board प्रश्न 1.
एक पदेन उत्तरं लिखत (एक शब्द में उत्तर लिखो)
(क) रुचिकरा भाषा का अस्ति? (रुचिकर भाषा कौन-सी है?)
उत्तर:
संस्कृतभाषा

(ख) वयं नेत्राभ्याम् किं कुर्मः? (हम सब दोनों नेत्रों से क्या करते हैं?)
उत्तर:
पश्यामः

(ग) मोहनः रात्रौ कदा शयनं करोति? (मोहन रात को कब सोता है?)
उत्तर:
नववादने

(घ) तृणानां मेलनेन किं भवति? (तिनकों के मेल से क्या होता है?)
उत्तर:
रज्जुनिर्माणं।

Mp Board Class 6th Sanskrit Solution प्रश्न 2.
एकवाक्येन उत्तरं लिखत (एक वाक्य में उत्तर लिंखो)
(क) स्वदेशे कः पूज्यते? (अपने देश में किसकी पूजा होती है?)
उत्तर:
स्वदेशे राजा पूज्यते। (स्वदेश में राजा की पूजा होती है।)

(ख) मोहनः कदा क्रीडति? (मोहन कब खेलता है?)
उत्तर:
मोहनः सायंकाले क्रीडति। (मोहन सायंकाल खेलता है।)

(ग) वयं कया जिघ्रामः? (हम किससे सूंघते हैं?)
उत्तर:
वयं नासिकया जिघ्रामः। (हम नाक से सूंघते हैं।)

(घ) वृक्षः कैः शोभते? (वृक्ष किससे शोभा पाता है?)
उत्तर:
पर्णैः, पुष्पैः, फलैः, शाखाभिः च वृक्ष शोभते। (पत्तों, फूलों, फलों और शाखाओं से वृक्ष शोभा पाता है।)

संस्कृत सुरभि कक्षा 6 प्रश्न 3.
कोष्ठकशब्दैः अधोलिखितप्रश्नानां उत्तरं लिखत (कोष्ठक के शब्दों से निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखो)
(एतौ, ते, चटके, सः, ताः, नदी)
(क) कः पठति? – (कौन पढ़ता है?)
(ख) कौ धावतः? –  (कौन दो दौड़ते हैं?)
(ग) के रक्षन्ति? – (कौन रक्षा करते हैं?)
(घ) के कूजतः? – (कौन दो कूजती हैं?)
(ङ) का प्रवहति? – (कौन बहती है?)
(च) काः भ्रमन्ति? – (कौन घूमते हैं?)
उत्तर:
(क) सः पठति। – (वह पढ़ता है।)
(ख) एतौ धावतः। – (ये दोनों दौड़ते हैं।)
(ग) ताः रक्षन्ति। – (ये सब रक्षा करती हैं।)
(घ) चटके कूजतः। – (दो चिड़ियाँ कूजती हैं।)
(ङ) नदी प्रवहति। – (नदी बहती है।)
(च) ते भ्रमन्ति। – (वे सब घूमते हैं।)

Mp Board Solution Class 6 Sanskrit प्रश्न 4.
श्लोकान् पूरयत (श्लोकों की पूर्ति करो)
(क) विदेशेषु धनं विद्या, …………….।
………….. , शीलं सर्वत्र वै धनम्॥
(ख) विद्वत्वं च नृपत्वं च, ………..।
………… , विद्वान सर्वत्र पूज्यते।
(ग) विद्या ददाति विनयं …………….।
पात्रत्वाद् धनमाप्नोति …………….॥
(घ) अलसस्य कुतो विद्या, …………….।
अधनस्य कुतो मित्रम्, …………
उत्तर:
(क) विदेशेषु धनं विद्या, व्यसनेषु धनं मतिः।
परलोके धनं धर्मः, शीलं सर्वत्र वै धनम्॥
(ख) विद्वत्वं च नृपत्वं च, नैव तुल्यं कदाचन।
स्वदेशे पूज्यते राजा, विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ॥
(ग) विद्या ददाति विनयं, विनयाद् याति पात्रताम्।
पात्रत्वाद् धनमाप्नोति, धनाद् धर्मः ततः सुखम्॥
(घ) अलसस्य कुतो विद्या, अविद्यस्य कुतो धनम्।
अधनस्य कुतो मित्रम्, अमित्रस्य कुतो सुखम्॥

Mp Board Class 6 Sanskrit Solution प्रश्न 5.
उचितशब्देनं रिक्त स्थानं पूरयत(उचित शब्दों से रिक्त स्थानों को पूरा करो)
(क) चतस्त्रः …………….। (बालिकाः/बालकाः/गृहाणि)
(ख) त्रीणि ……………। (छात्राः/फलानि/मयूराः)
(ग) अष्ट ……………। (पत्रम्/लते/भवनानि)
उत्तर:
(क) बालिकाः,
(ख) फलानि,
(ग) भवनानि।

Class 6th Sanskrit Mp Board प्रश्न 6.
उचितं मेलयत (उचित मिलान कराओ)
Sanskrit Class 6 Mp Board
उत्तर:
(क) → 4
(ख) → 1
(ग) → 2
(घ) → 3

Class 6th Mp Board Sanskrit प्रश्न 7.
निम्नलिखितशब्दानां तृतीयाविभक्तेः रूपाणि लिखत (निम्नलिखित शब्दों के तृतीया विभक्ति के रूप लिखो)
(क) घट
(ख) हस्त
(ग) नासिका
(घ) शाखा
(ङ) पुष्प
(च) चक्र।
उत्तर:
तृतीया विभक्ति-
Mp Board Class 6th Sanskrit Solution

Mp Board Solution Class 6th Sanskrit प्रश्न 8.
उचितं मेलयत (उचित का मिलान करो)(अ)
संस्कृत सुरभि कक्षा 6
उत्तर:
(क) → 5
(ख) → 4
(ग) → 3
(घ) → 7
(ङ) → 1
(च) → 9
(छ) → 6
(ज) → 1
(झ) → 8

Class 6 Sanskrit Mp Board Solution प्रश्न 9.
उचितं मेलयत (उचित का मिलान करो)
Mp Board Solution Class 6 Sanskrit
उत्तर:
(क) → 9
(ख) → 5
(ग) → 7
(घ) → 6
(ङ) → 8
(च) → 4
(छ) → 2
(ज) → 3
(झ) →1

प्रश्न 10.
अन्वयपूर्तिम् कुरुत (अन्वय की पूर्ति करो)
(क) कुरूपाणां…………. विद्या, ………….. धनं (विद्या) तथा, निर्बलानाम् बलं ………… , अतः………… साधनीया।
(ख) विदेशेषु…….. धनं, व्यसनेषु मतिः………….. । परलोके………… धनं………… सर्वत्र वै धनम्।
उत्तर:
(क) रूपं, निर्धनानां, विद्या, प्रयत्नतः।
(ख) विद्या, धनं, धर्मः, शीलं।

प्रश्न 11.
वर्णमालानुसारं क्रमेण स्थापयत (वर्णमाला के अनुसार क्रम स्थापित कीजिए)
ऊर्णाः, बकः, औषधम्, हलम्, सरः, मयूरः, रथः, आम्रम्, घटः, कमलम्।
उत्तर:
आम्रम्, ऊर्णाः, औषधम्, कमलम्, घटः, बकः, मयूरः, रथः, सरः, हलम्।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 10 परिचयः

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 10 परिचयः

MP Board Class 6th Sanskrit Chapter 10 अभ्यासः

प्रश्न 1.
एकवाक्येन उत्तरं लिखत (एक वाक्य में उत्तर लिखो)
(क) चन्द्रः कासां भूषणम् अस्ति? (चन्द्रमा किनका आभूषण है?)
उत्तर:
चन्द्रः ताराणां भूषणम् अस्ति? (चन्द्रमा तारों का आभूषण है।)

(ख) संस्कृतस्य पठने केषां रुचिः अस्ति? (संस्कृत पढ़ने में किसकी रुचि है?)
उत्तर:
संस्कृतस्य पठने छात्राणाम् रुचिः अस्ति। (संस्कृत के पढ़ने में छात्रों की रुचिः है।)

(ग) अवधेशः कस्य अग्रजः अस्ति? (अवधेश किसका बड़ा भाई है?)
उत्तर:
अवधेशः गिरीशस्य अग्रजः अस्ति। (अवधेशः गिरीश का बड़ा भाई है।)

(घ) विद्यालस्य पुरतः किम् अस्ति? (विद्यालय के सामने क्या है?)
उत्तर:
विद्यालयस्य पुरतः उद्यानम् अस्ति। (विद्यालय के सामने उद्यान है।)

(ङ) भवतः/भवत्याः नाम किम्? (आपका नाम क्या है?)
उत्तर:
मम नाम कविता। (मेरा नाम कविता है।)

प्रश्न 2.
षष्ठीविभक्ति योजयित्वा रिक्तस्थानं पूरयत (षष्ठी विभक्ति जोड़कर रिक्त स्थान को पूरा करो)
(क) ………….. नाम अविनाशः। (आचार्य)
(ख) ………….. आचार्यः अविनाशः। (कविता-गिरीश)
(ग) ………… पदानि मधुराणि। (संस्कृतभाषा)
(घ) संस्कृतं ………….. भाषा। (शास्त्र)
(ङ) गिरीशस्य ……….. नाम अञ्जना अस्ति। (जननी)
उत्तर:
(क) आचार्यस्य
(ख) कवितायाः गिरीशस्य
(ग) संस्कृतभाषायाः
(घ) शास्त्रस्य
(ङ) जनन्याः।

प्रश्न 3.
चित्रं पश्यत। सम्बन्धवाचकवाक्यानि पठत (चित्र को देखो। सम्बन्ध वाचक वाक्यों को पढ़ो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 10 परिचयः 1

  • विश्वामित्रस्य शिष्यः। (विश्वामित्र के शिष्य)
  • दशरथस्य पुत्रः। (दशरथ के पुत्र)
  • रावण-कुम्भकर्णयोः संहारकः। (रावण कुम्भकर्ण के संहारक)
  • भरत-लक्ष्मण-शत्रुजानाम् अग्रजः। (भरत-लक्ष्मण-शत्रुघ्न के बड़े भाई।)
  • ‘सीतायाः पतिः। (सीता के पति)
  • अयोध्यायाः नृपः। (अयोध्या के राजा)
  • अहल्या-शबर्यो:मोक्षदायकः। (अहिल्या और शबरी को श्री रामः मुक्ति देने वाले)
  • ‘कौशल्या-सुमित्राकैकय्यीनां पुत्रः। (कौशल्या-सुमित्रा -कैकेई के पुत्र)

प्रश्न 4.
चित्रं दृष्ट्वा सम्बन्धवाचकवाक्यानि लिखत। (चित्र को देखकर सम्बन्धवाचक वाक्यों को लिखो)
यथा-
श्रीकृष्णः वसुदेवस्य पुत्रः।
जैसे-श्रीकृष्ण वसुदेव के पुत्र हैं।
उत्तर:

  1. इदम् श्रीकृष्णस्य चित्रम्।
    (यह श्रीकृष्ण का चित्र है।)
  2. तस्य हस्तयोः मुरलिका उपशोभते।
    (उनके हाथों में मुरली सुशोभित है।)
  3. सः तस्या वादने निरतः।
    (वह उसको बजाने में संलग्न है।)
  4. श्रीकृष्णस्य पार्वे एका धेनुः स्थितः अस्ति।
    (श्रीकृष्ण की बगल में एक धेनु (गाय) खड़ी है।)
  5. सा श्रीकृष्णस्य पादे लिलीहता अस्ति।
    (वह श्रीकृष्ण के दोनों पैरों को चाट रही है।)

प्रश्न 5.
योग्यरूपं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत (उचित रूप चुनकर खाली स्थान भरो)
(क) शिवः …………. पतिः। (पार्वत्याः/पार्वतीनाम्)
(ख) हस्तः ……… अङ्गम्। (शरीरेण/शरीरस्य)
(ग) तत् मम ……….. गृहम्। (मित्रम्/मित्रस्य)
(घ) भोपालनगरं ……… राजधानी। (मध्यप्रदेशस्य/मध्या प्रदेशेन)
(ङ) वयं ………. अध्ययनम् इच्छामः। (भारतीयविद्याम्/भारतीयविद्यायाः)
उत्तर:
(क) पार्वत्याः
(ख) शरीरस्य
(ग) मित्रस्य
(घ) मध्यप्रदेशस्य
(ङ) भारतीयविद्यायाः।

प्रश्न 6.
रिक्तस्थानानि पूरयित्वा परिचयं लिखत (रिक्त स्थानों को पूरा करके परिचय लिखो)
(क) अहं ……….. पुत्रः।
(ख) अहं ……….. भगिनी/भ्राता।
(ग) सा ………… माता।
(घ) तस्याः नाम ………..।
उत्तर:
(क) राकेशः।
(ख) अवधेशस्य।
(ग) मम।
(घ) अञ्जना।

परिचय :

  1. अहं (गिरीश:) मम पितुः पुत्रः अस्मि। (मैं (गिरीश) अपने पिता का पुत्र हूँ।)
  2. अवधेशस्य भ्रातस्य अहम् अनुजः अस्मि। (अवधेश भाई का मैं अनुज हूँ।)
  3. मम माताः अञ्जना एकः साध्वी महिला। (मेरी माता अञ्जना एक साध्वी महिला है।)
  4. सा मम पितुः राकेशस्य पत्नी अस्ति। (वह मेरे पिता राकेश की पत्नी है।)
  5. मम भगिन्याः नाम मालिनी इति। (मेरी बहन का नाम मालिनी है।)
  6. आनन्द: मम मातुल: मम मातुः भ्राता भवति। (आनन्द मेरा मामा मेरी माता का भाई है।)
  7. शशाङ्क: मम अनुजः। (शशाङ्क मेरा अनुज है।)

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् सर्वनामपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत (कोष्ठक से सर्वनाम पद चुनकर खाली स्थानों को भरो)
(तस्य, तेषाम्, तयोः, तासाम्, तस्याः)
(क) सः श्रावणः। …………. माता पूर्णिमा।
(ख) सा दीक्षा। ………… अनुजः श्रवणः।
(ग) तौ भगिनीभ्रातरौ। ……….. पिता नारायणः।
(घ) ते भ्रमणार्थं काशीम् अगच्छन्। ……….. गृहं ग्वालियरनगरे अस्ति।
(ङ) दीक्षा बालिकाभिः सह गायति। ……….. गीतं मधुरम् अस्ति।
उत्तर:
(क) तस्य
(ख) तस्याः
(ग) तयोः
(घ) तेषाम्
(ङ) तेषाम्।

योग्यताविस्तारः
अधोलिखितवाक्यानि पठत (निम्नलिखित वाक्यों को पढ़ो)-
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 10 परिचयः 2
नोट :
वाक्यों को ध्यानपूर्वक पढ़ें। शुद्ध उच्चारण का ध्यान रखते हुए उनके विभक्ति विग्रह पर विशेष ध्यान दें।

परिचयः हिन्दी अनुवाद

आचार्यः :
सर्वेषां स्वागतम्। मम नाम अविनाशः। भवतः नाम किम्?

गिरीश: :
मम नाम गिरीशः।

आचार्य: :
भवत्याः नाम किम्? कविता-मम नाम कविता।

आचार्यः :
गिरीश! तव परिवारस्य परिचयं वद।

गिरीश: :
मम जनन्याः नाम अञ्जना। जनकस्य नाम राकेशः।
अग्रजस्य नाम अवधेशः। अनुजस्य नाम शशाङ्कः। भगिन्याः नाम मालिनी। मातुलस्य नाम आनन्दः।

आचार्यः :
कविते! तव विद्यालयस्य परिचयं कथय।

कविता :
मम विद्यालयस्य नाम स्वामिविवेकानन्दविद्यालयः अस्ति। अयं नगरस्य मध्ये स्थितः अस्ति। एतस्य पुरतः उद्यानम् अस्ति। पृष्ठतः क्रीडाङ्गणम् अस्ति। क्रीडाङ्गणस्य वामतः मन्दिरे स्तः। दक्षिणतः भवनानि सन्ति।

अनुवाद :
आचार्य :
सभी का स्वागत है। मेरा नाम अविनाश है। आपका नाम क्या है?

गिरीश: :
मेरा नाम गिरीश है। आचार्य:-आपका नाम क्या है?

कविता :
मेरा नाम कविता है।

आचार्य :
हे गिरीश! अपने परिवार का परिचय बतलाओ।

गिरीश :
मेरी माता का नाम अञ्जना है। पिता का नाम राकेश है। बड़े भाई का नाम अवधेश है। छोटे भाई का नाम शशाङ्क है। बहन का नाम मालिनी है। मामा का नाम आनन्द है।

आचार्य :
हे कविता! अपने विद्यालय का परिचय बतलाओ।

कविता :
मेरे विद्यालय का नाम स्वामी विवेकानन्द विद्यालय है। यह नगर के बीच में स्थित है। इसके सामने उद्यान (बगीचा) है। पीछे खेल का मैदान है। खेल के मैदान के बाईं तरफ दो मन्दिर हैं। दक्षिण की ओर भवन (बने) हुए हैं।

आचार्य: :
गिरीश! षष्ठवर्गस्य संस्कृतपुस्तकम् आनय। संस्कृतभाषायाः पदानि मधुराणि सन्ति। एषा वेदानाम्, उपनिषदां,शास्त्राणां च भाषा अस्ति रामायण महाभारतयोः कथा संस्कृते लिखिता अस्ति।

छात्रा: :
महोदय! संस्कृतभाषायाः पठने अस्माकंरुचिः अस्ति। वयं एतस्याः अध्ययनम् इच्छामः।

आचार्य: :
आम्! सर्वेषां शिष्याणाम् इच्छानुसारं संस्कृतं पाठयामि।-
ताराणां भूषणं चन्द्रः नारीणां भूषणं पतिः।
पृथिव्याः भूषणं राजा विद्या सर्वस्य भूषणम्॥

अनुवाद :
आचार्य-हे गिरीश! कक्षा छः की संस्कृत की पुस्तक लाओ। संस्कृत भाषा के शब्द मधुर होते हैं। यह वेदों की, उपनिषदों की और शास्त्रों की भाषा है। रामायण और महाभारत की कथा संस्कृत में लिखी हुई है।

छात्रा :
महोदय! संस्कृत भाषा को पढ़ने में हमारी रुचि है। हम सभी इसके अध्ययन की इच्छा करते हैं।

आचार्य :
हाँ! सभी शिष्यों की इच्छा के अनुसार संस्कृत पढ़ाता हूँ।

“तारों का आभूषण चन्द्रमा होता है, स्त्रियों का आभूषण पति होता है। पृथ्वी का आभूषण राजा होता है, परन्तु विद्या तो सभी का आभूषण होती है।”

परिचयः शब्दार्थाः

परिवारस्य = परिवार का। जनन्याः = माता का। जनकस्य = पिता का। अग्रजस्य = बड़े भाई का। अनुजस्य = छोटे भाई का। मातुलस्य = मामा का। क्रीडाङ्गणस्य = खेल के मैदान का। ताराणाम् = तारों का। भूषणम् = आभूषण। नारीणाम् = नारियों का। पृथिव्याः = भूमि का। सर्वस्य = सभी का। पुरतः = आगे। पृष्ठतः = पीछे। वामतः = बाईं ओर। दक्षिणतः = दाईं ओर।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 12 रामचरितम्

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 12 रामचरितम्

MP Board Class 6th Sanskrit Chapter 12 अभ्यासः

Mp Board Class 6 Sanskrit Chapter 12 प्रश्न 1.
एकपदेन उत्तरं लिखत (एक शब्द में उत्तर लिखो)
(क) दशरथस्य कति पुत्राः आसन्? (दशरथ के कितने पुत्र थे?)
उत्तर:
चत्वारः (चार)

(ख) चतुर्णा राजपुत्राणां विवाहः कुत्र अभवत्? (चारों राजपुत्रों का विवाह कहाँ हुआ?)
उत्तर:
मिथिलायां (मिथिला में)

(ग) सीतान्वेषणाय को वने अभ्रमताम्? (सीता की खोज करने के लिए कौन वन में घूमते रहे?)
उत्तर:
रामलक्ष्मणौ (राम और लक्ष्मण)।

Class 6 Sanskrit Chapter 12 MP Board प्रश्न 2.
एकवाक्येन उत्तरं लिखत (एक वाक्य में उत्तर लिखो)
(क) अयोध्यानगरी कस्मिन् प्रदेशे अस्ति? (अयोध्यानगरी किस प्रदेश में है?)
उत्तर:
अयोध्यानगरी उत्तर प्रदेशे अस्ति। (अयोध्या नगरी उत्तर प्रदेश में है।)

(ख) रामलक्ष्मणौ कः स्वस्य आश्रमम् अनयत्? (राम-लक्ष्मण को कौन अपने आश्रम ले गया?)
उत्तर:
रामलक्ष्मणौ विश्वामित्रः स्वस्य आश्रमम् अनयत्। (राम-लक्ष्मण को विश्वामित्र अपने आश्रम को ले गये।)

(ग) सीतायाः विवाहः केन सह अभवत्? (सीता का विवाह किसके साथ हुआ?)
उत्तर:
सीतायाः विवाहः रामेण सह अभवत्। (सीता का विवाह राम के साथ हुआ।)

(घ) वानराः कुत्र सेतुनिर्माणम् अकुर्वन्? (वानरों ने कहाँ पुल का निर्माण किया?)
उत्तर:
वानराः सागरे सेतुनिर्माणम् अकुर्वन्। (वानरों ने समुद्र पर पुल का निर्माण किया।)

(ङ) आदिकवि कः अस्ति? (आदिकवि कौन हैं?)
उत्तर:
आदिकवि: वाल्मीकिः अस्ति। (आदि कवि वाल्मीकि हैं।)

Class 6 Sanskrit Chapter 12 Question Answer MP Board प्रश्न 3.
रिक्तस्थानानि पूरयत (रिक्त स्थानों को भरो)
(क) सीतायाः विवाहः ……….. सह अभवत्।
(ख) रावणः ………. कपटेन अहरत्।
(ग) वानराः ………. सेतुनिर्माणम् अकुर्वन्।
(घ) ………….. राक्षसराजः रावणः युद्धे हतः।
(ङ) ………… रामचरितं रामायणे महाकाव्ये अवर्णयत्।
उत्तर:
(क) रामेण
(ख) सीतां
(ग) सागरे
(घ) रामेण
(ङ) आदिकवि: वाल्मीकिः।

प्रश्न 4.
रिक्तस्थानानि पूरयत (रिक्त स्थानों को भरो)
Mp Board Class 6 Sanskrit Chapter 12

प्रश्न 5.
रिक्तस्थानानि पूरयत (रिक्त स्थानों को भरो)
Class 6 Sanskrit Chapter 12 MP Board

प्रश्न 6.
पाठे आगतान् लङ्लकारप्रयोगान् सूचीबद्धं कृत्वा लिखत (पाठ में आये हुए लङ् लकार के प्रयोगों को सूचीबद्ध करके लिखो)
उत्तर:
लङ् लकार के प्रयोगों की सूची-

  1. अकरोत्
  2. आसन्
  3. अनयत्
  4. अशिक्षत्
  5. अभवत्
  6. अगच्छत्
  7. अगच्छताम्
  8. अवसन्
  9. अहरत्
  10. अभ्रमताम्
  11. अपश्यत्
  12. अकुर्वन्
  13. अकरोत्
  14. हतः
  15. प्रत्यागच्छन्
  16. अभवन्
  17. अवर्णयत्।

योग्यताविस्तारः

चिह्नाङ्कितपदानां स्थाने लङ्लकारस्य प्रयोगं कृत्वा भूतकाले कथां लिखत (रेखांकित शब्दों के स्थान पर लङ्लकार का प्रयोग करके भूतकाल में कथा लिखो)-
एकः काकः अस्ति। काकः कुतश्चित् एकां रोटिका प्राप्नोति। काकं शृगालः पश्यति। रोटकां चोरयामिति उपायं चिन्तयति। सः काकस्य समीपं गच्छति। वदति च “भवान् मधुरं गायति इति श्रुतवान्, कृपया एकवारं गायतु” इति। काकः चिन्तयति “एषः दुष्टः मम रोटिकां चोरयितुं चिन्तयति इति।” सः रोटिकां पादस्य अधः स्थापयति। ‘काँव् काँ’ इति गायति। रोटिका अधःन पतति। शृगालः खिन्नः सन्ततः गच्छति। काकः रोटिका खादति प्रसन्नः भवति च।
उत्तर:
एकः काकः आसीत्। काक: कुतश्चित् एकां रोटिकां अवाप्नोत्। काकं शृगालः अपश्यत्। रोटिकाम् चोरयामिति उपायं । अचिन्तयत्। सः काकस्य समीपं अगच्छत्। वदति च ‘भवान् मधुरं गायति इति श्रुतवान्, कृपया एकवारं गायतु’, इति। काकः अचिन्तयत् “एषः दुष्टः मम रोटिकां चोरयितुं चिन्तयति इति।” रोटिकां पादस्य अधः अस्थापयत्। ‘काँ-काँव्’ इति अगयात्। रोटिका अधः न अपतत्। शृगालः खिन्नः सन् ततः अगच्छत्। काकः रोटिकां अखादत् प्रसन्नः अभवत् च।

रूपान्तर :
एक कौआ था। कौए ने कहीं से एक रोटी प्राप्त कर ली। कौए को गीदड़ ने देख लिया रोटी को चुराता हूँ-ऐसा उपाय सोचा। वह कौए के पास गया। और बोलता है-“आप मधुर गाते हो” ऐसा सुना है। कृपा करके एक बार गाओ। कौए ने सोचा! “यह दुष्ट मेरी रोटी को चुराने की सोच रहा है।” रोटी को पैर के नीचे रख लिया। “काँव-काँव इस तरह गाने लगा। रोटी नीचे नहीं गिरी। गीदड़ दुखी होकर वहाँ से चला गया। कौए ने रोटी को खा लिया और प्रसन्न हो गया।

रामचरितम् हिन्दी अनुवाद

उत्तरप्रदेशे अयोध्या नाम नगरी अस्ति। तस्यां पुरा दशरथनृपः राज्यम् अकरोत्। तस्य चत्वारः पुत्राः आसन्रामः,लक्ष्मणः, भरतः,शत्रुघ्नः च। विश्वामित्रः, रामलक्ष्मणौ स्वस्य आश्रमम् अनयत्। विश्वामित्रः तौशस्त्रविद्यांअशिक्षयत्। तदनन्तरं मिथिलायां चतुर्णाम् राजपुत्राणां विवाहः अभवत्। जनकसुतायाः सीतायाः विवाहः रामेण सह अभवत्।

दशरथस्य आज्ञया रामः राज्यं त्यक्त्वा वनम् अगच्छत्। पत्नी सीता, अनुजः लक्ष्मणः च तेन सह अगच्छतम्। ते ऋषिभिः सह वने अवसन्। तत्र राक्षसराजः रावणः सीतां कपटेन अहरत्।

अनुवाद :
उत्तर प्रदेश में अयोध्या नामक नगरी है। उसमें प्राचीनकाल में दशरथ राजा राज्य करते थे। उनके चार पुत्र थे-राम, लक्ष्मण, भरत और शत्रुघ्न। विश्वामित्र राम और लक्ष्मण को अपने आश्रम को ले गये। विश्वामित्र ने उन दोनों को शस्त्रविद्या सिखलायी। उसके बाद मिथिला में चारों ही राजपुत्रों का विवाह हो गया। जनक की पुत्री सीता का विवाह राम के साथ हुआ।

दशरथ की आज्ञा से राज्य को त्यागकर राम वन को चले गये। (उनकी) पत्नी सीता तथा अनुज (छोटा भाई) लक्ष्मण उनके साथ (वन को) चले गये। वे सभी ऋषियों के साथ वन में रहते थे। वहाँ राक्षसराज रावण ने कपटपूर्वक सीता का हरण कर लिया।

सीतान्वेषणाय रामलक्ष्मणौ वने अभ्रमताम्। तौ वालेः राज्यं किष्किन्धाम् अगच्छताम्। राजा सुग्रीवः तयोः मित्रम् अभवत्। वायुपुत्रः हनुमान् सागरपारं गत्वा लङ्कायां सीताम् अपश्यत्। वानराः सागरे सेतुनिर्माणम् अकुर्वन्। रामस्य वानरसेना राक्षससेनया सह युद्धम् अकरोत्। रामेण राक्षस राजः रावणः युद्धे हतः। रामः, सीता, लक्ष्मणः च अयोध्यां प्रत्यागच्छन्। तत्र रामः न्यायेन प्रजापालनम् अकरोत्। तस्य राज्ये सर्वे सुखिनः अभवत्। आदिकविः वाल्मीकिः रामचरितं रामायणे महाकाव्ये अवर्णयत्।

अनुवाद :
सीता की खोज करने के लिए राम और लक्ष्मण वन में घूमते रहे। वे दोनों राजा बाली के राज्य किष्किन्धा को गये। राजा सुग्रीव उन दोनों का मित्र हो गया। पवनपुत्र हनुमान ने समुद्र के पार जाकर लङ्का में सीता को देखा। वानरों ने समुद्र पर सेतु (पुल) का निर्माण किया। राम की वानर सेना ने राक्षस सेना के साथ युद्ध किया। राम के द्वारा राक्षस राज रावण युद्ध में मार दिया गया। राम, सीता और लक्ष्मण अयोध्या लौटकर आ गये। वहाँ राम ने न्यायपूर्वक प्रजा का पालन किया। उनके राज्य में सभी सुखी रहे। आदिकवि वाल्मीकि ने राम के चरित्र को रामायण महाकाव्य में वर्णन किया।

रामचरितम् शब्दार्थाः

पुरा = प्राचीन समय में। नृपः = राजा। चत्वारः = चार स्वाश्रमम् = अपने आश्रम को। त्यक्त्वा = त्यागकर अभ्रमताम् = घूमे। सीतान्वेषणाय = सीता को ढूँढ़ने के लिए। आदिकविः = पहला कवि। कपटेन = छल से। प्रत्यागच्छन् = वापस आए। सेतुनिर्माणम् = पुल का निर्माण। अवर्णयत् = वर्णन किया।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 11 Rain in Summer

Students who wish to prepare the English Subject can rely on the MP Board Solutions for Class 6 English Chapter 11 Rain in Summer Questions and Answers prevailing. Become perfect with the concepts of Class 6 English Chapter 11 Rain in Summer Questions and Answers, Grammar, Summary, Notes, Guide, Pdf, by preparing you can score highest grade in your exams. Here, You Can Download MP Board Class 6 English Solutions. Detailed Solutions are provided to the concepts by experts keeping in mind the latest edition textbooks and syllabus.

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 11 Rain in Summer

Ace up your preparation by referring to the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 6 Chapter 11 Rain in Summer Questions and Answers and learn all the topics within. Click on the topic you want to prepare from the Class 6 English and prepare it easily. You can understand your strengths and weaknesses by learining the Questions and Answers in MP Board Solutions for Class 6 English PDF.

Rain in Summer Text Book Exercise

Word Power

1. Match the column ‘A’ with ‘B’.
Rain In Summer Question Answers Class 6 MP Board
Answer:
(i) → (f)
(ii) → (d)
(iii) → (j)
(iv) → (a)
(v) → (h)
(vi) → (c)
(vii) → (g)
(viii) → (b)
(ix) → (i)
(x) → (e)

Comprehension

Answer these questions.

Class 6 English Chapter 11 Rain In Summer MP Board Question 1.
Why does the poet welcome rain?
Answer:
The poet welcomes rain because he has got tired of the dust and heat of summer.

Class 6 English Chapter 11 MP Board Question 2.
What is meant by ‘clatters along the roof?
Answer:
Clatters along the roof means the sound of hoofs when the horses run swiftly on the ground.

Rain In Summer Poem Questions And Answers Class 6 MP Board Question 3.
Why does the rain water have to struggle to come out of the spout?
Answer:
The spout is overflowing with water. Therefore, the rain water has to struggle for coming out of the spout.

Rain In Summer Class 6 MP Board Question 4.
How does the rainwater flow down the gutter?
Answer:
When the rain water swiftly comes into the gutter, it makes a sound of roaring like a broad and mighty river.

Rain in Summer Word Meanings

Fiery – as hot as fire, तपती हुई। Broad – wide, चौड़ी, Narrow – of lesser width, तंग। Clatters – jingles, झनझनाना, Gushes – comes out, निकलना, Struggles – make an effort, संघर्ष करना। pout – pipe, मोरी, Tide – flow of water, बहाव।

Hope the data shared has shed some light on you regarding the MP Board Solutions of Class 6 English Chapter 11 Rain in Summer Questions and Answers. Do leave us your queries via the comment section and we will guide you at the earliest with help seeked. Stay connected with our website and avail the latest information in a matter of seconds.

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 2 कटुक वचन मत बोल

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 2 कटुक वचन मत बोल

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Chapter 2  पाठ का अभ्यास

Katuk Vachan Mat Bol MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 1.
सही विकल्प चुनकर लिखिए

(क) दाँत जल्दी टूट जाते हैं क्योंकि वे होते हैं
(i) छोटे,
(ii) संख्या में अधिक,
(iii) कठोर,
(iv) कमजोर।
उत्तर
(iii) कठोर

(ख) मधुर वचन है
(i) तीर,
(ii) औषधि
(iii) नीर
(iv) क्षार।
उत्तर
(ii) औषधि।

कटुक वचन मत बोल MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 2.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए

(क) शरीर में ……..” अच्छी नहीं है तो सब बुरा-बुरा है।
(ख) वाणी का वरदान मात्र ……. को मिला है।
(ग) वाक्चातुर्य से कटु सत्य को प्रिय और “…” बनाया जा सकता है।
(घ) वाणी के दुरुपयोग से स्वर्ग भी ……. में परिणत हो सकता है।
उत्तर
(क) अगर जीभ
(ख) मानव
(ग) मधुर
(घ) नर्क।

भाषा भारती कक्षा 6 पाठ 2 MP Board Hindi प्रश्न 3.
एक या दो वाक्यों में उत्तर दीजिए

(क) मालिक ने लुकमान की बुद्धिमानी की परीक्षा किस प्रकार ली?
उत्तर
मालिक ने लुकमान की बुद्धिमानी की परीक्षा यह प्रश्न पूछकर ली कि शरीर का कौन-सा हिस्सा सबसे अच्छा और सबसे बुरा होता है।

(ख) जिज्ञासु ने कन्फ्यूशस से क्या प्रश्न किया?
उत्तर
जिज्ञासु ने कन्फ्यूशस से प्रश्न किया कि सबसे दीर्घजीवी कौन होता है।

(ग) श्रीमती शास्त्री नौकर पर क्रोधित क्यों हुई?
उत्तर
श्रीमती शास्त्री नौकर पर क्रोधित इसलिए हुई क्योंकि उससे कोई काम बिगड़ गया था।

(घ) राजा ने स्वप्न में क्या देखा?
उत्तर
राजा ने स्वप्न में देखा कि उसके सारे दाँत टूट गए हैं।

(ङ) बुलबुल और फूल का संवाद लिखिए।
उत्तर
बुलबुल ने सुबह-सुबह ताजे खिले फूल से कहा-“अभिमानी फूल! इतराओ मत ! इस बाग में तुम्हारे जैसे बहुत फूल खिल चुके हैं।” (इस पर) फूल ने हँसकर कहा, “मैं सच्ची बात पर नाराज नहीं होता, पर एक बात है कि कोई भी अपने प्रिय से कड़वी बात नहीं कहता।”

पार्ट 2 कटुक वचन मत बोल MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 4.
तीन से पाँच वाक्यों में उत्तर लिखिए

(क) लुकमान ने अपने मालिक के दोनों प्रश्नों के उत्तर में जीभ’ ही क्यों कहा?
उत्तर
लुकमान ने अपने मालिक के दोनों प्रश्नों के उत्तर में ‘जीभ’ ही कहा क्योंकि जीभ अच्छी है, तो सब अच्छा ही अच्छा है और अगर शरीर में जीभ अच्छी नहीं है तो सब बुरा ही बुरा है। जीभ के कारण ही सारी बुराई और भलाई है।

(ख) ‘जो नम्र होता है, वही अधिक समय तक जीता है’, एक उदाहरण देकर समझाइए।
उत्तर
जो नम्र होता है, वही अधिक समय तक जीता है; इस बात को इस उदाहरण से समझा जा सकता है। जीभ दाँतों से पहले पैदा होती है और दाँत बाद में। परन्तु दाँत अपनी कठोरता के कारण पहले टूट जाते हैं (पहले चले जाते हैं) परन्तु जीभ कोमल होती है, लचीली होती है, नम्र होती है। इसलिए वह दीर्घजीवी है अधिक समय तक जीती है।

(ग) ‘जीभ ने दुनिया में बड़े-बड़े कहर ढाए हैं’, उदाहरण देकर स्पष्ट कीजिए।
उत्तर
जीभ के दुरुपयोग से समाज में नर्क तुल्य कष्टमय वातावरण पैदा हो जाता है। वाणी के प्रयोग से ही समाज में खुशहाली छा सकती है परन्तु जब उसका सही उपयोग नहीं होता तो पूरा संसार संकट में पड़ जाता है। महाभारत युद्ध भी जीभ के दुरुपयोग के कारण ही हुआ।

(घ) ‘वाणी तो सभी को मिली हुई है परन्तु बोलना किसी-किसी को ही आता है’, भाव स्पष्ट कीजिए।
उत्तर
सभी लोगों को ‘जीभ’ (वाणी) मिली हुई है। वे इसके उपयोग को ठीक तरह नहीं जानते। वे बोलने की कला के जानकार नहीं हैं। कोई बात प्रेम की वर्षा करती है, तो किसी के द्वारा बोले गए शब्द कई झगड़ों को पैदा कर देते हैं। यहाँ तक कि इस जीभ का सही उपयोग सुख-शान्ति देने वाला है तो कहीं इसके विपरीत दुःख और कलह पैदा करने वाला भी होता है। अत: वाणी के सदुपयोग की कला किसी-किसी को ही प्राप्त है।

(ङ) ‘कटुक वचन मत बोल’, पाठ से हमें क्या शिक्षा मिलती है?
उत्तर
‘कटुक वचन मत बोल’ पाठ से हमें शिक्षा मिलती है कि मनुष्यों को हमेशा विनम्र और मधुरभाषी होना चाहिए। विनम्रता और प्रेमपूर्ण भाषा के प्रयोग से मनुष्य दीर्घजीवी होता है। कड़वी बात से झगड़े-झंझट पैदा होते हैं। अतः हमें सदैव मृदुभाषी होना चाहिए।

Katuk Vachan Mat Bolo MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 5.
सोचिए और बताइए

(क) ‘तीन इंच की जीभ, छः फुट के आदमी को मार सकती है’, कैसे?
उत्तर
मनुष्य की जीभ मात्र तीन इंच लम्बी होती है। परन्तु इससे कहे गए कटुवचन छ: फुट लम्बे आदमी के तन-मन को वेध देते हैं। वह मरा हुआ सा हो सकता है। इस वाणी के दुरुपयोग से संसार में अनेक झगड़े पैदा हो जाते हैं।

(ख) ‘किसी का हृदय कटु वाणी से दुःखी नहीं करना चाहिए’, क्यों?
उत्तर
कटु वाणी से किसी भी मनुष्य को दुखी नहीं करना चाहिए, क्योंकि कटु वचन (तेज) वाण (तीर) के समान होता है। वह कानों के मार्ग से प्रवेश करके सारे शरीर को वेध डालता है। कटु वचन से सारा शरीर जलकर राख हो जाता है।

(ग) ‘बातन हाथी पाइए, बातन हाथी पाँव, का क्या आशय है?
उत्तर
बातों के द्वारा ही मनुष्य असम्भव को भी सम्भव बना सकता है, यदि वह अपनी जीभ का सदुपयोग करता है। मृदु वचन और नम्रतापूर्ण आचरण से मनुष्य महत्त्वपूर्ण बन सकता है और इसके विरुद्ध आचरण से अर्थात् कटु वचन से वह अपने महत्त्व को खो देता है। बात के बोलने का ढंग उसे समाज में आदरणीय और निरादरणीय बना सकता है।

Katu Vachan Mat Bol MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 6.
अनुमान और कल्पना के आधार पर उत्तर दीजिए

(क) यदि लुकमान की जगह आप होते तो मालिक के प्रश्नों का क्या उत्तर देते?
उत्तर
लुकमान की जगह यदि मैं होता तो उसके प्रश्नों का उत्तर यही देता कि जीभ के कारण ही संसार में सारी भलाई और बुराई है। जीभ से मृदु वचन बोलने पर सर्वत्र सुख ही सुख होगा परन्तु कटु वचन बोलने पर सर्वत्र कलह और कटुताएँ ही होंगी।

(ख) हमें वाणी का वरदान न मिला होता तो क्या होता?
उत्तर
मनुष्य को ईश्वर ने वाणी का वरदान दिया है, जिससे वह अपने दुःख-सुख के भावों को अपने दूसरे साथियों से कह लेता है। दूसरों के भावों को सुनकर उनकी सहायता कर लेता है। वाणी के वरदान के न मिलने की दशा में यह सारा जगत मूक बना होता।

भाषा की बात

Kathor Vachan MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों का शुद्ध उच्चारण कीजिए और लिखिए
व्यक्तित्व, विदीर्ण, प्रशंसा, वाणी, बुद्धिमान।
उत्तर
कक्षा में अपने अध्यापक की सहायता से शुद्ध उच्चारण करके अभ्यास करें और लिखें।

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों की शुद्ध वर्तनी लिखिए
जिग्यासु, दाशनिक, हिरदय, प्रसनशा, हंसकर।
उत्तर
जिज्ञासु, दार्शनिक, हृदय, प्रशंसा, हँसकर।

प्रश्न 3.
निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए
स्वप्न, लोकप्रिय, ऐश्वर्य, कारावास, अभिमानी।
उत्तर
स्वप्न-युवकों को स्वप्न देखने के साथ ही कर्मशील भी होना चाहिए।
लोकप्रिय-मृदुभाषी और नम्र व्यक्ति लोकप्रिय होता है। ऐश्वर्य-शुद्ध आचरण से व्यक्ति ऐश्वर्य प्राप्त करता है।
कारावास-आजादी के लिए आन्दोलन करने वाले देशभक्तों को कारावास दिया गया।
अभिमानी-अभिमानी व्यक्ति कभी भी आदर नहीं पाता है।

प्रश्न 4.
निम्नलिखित शब्दों में से विकारी और अविकारी शब्द छाँटकर लिखिए
लड़की, तालाब, गाँव, ही, भी, नगर, तथा, इधर ।
उत्तर
(क) विकारी शब्द-लड़की, तालाब, गाँव, नगर।
(ख) अविकारी शब्द-ही, भी, तथा, इधर ।

कटुक वचन मत बोल परीक्षोपयोगी गद्यांशों की व्याख्या

(1) वाणी तो सभी को मिली हुई है परन्तु बोलना किसी-किसी को ही आता है। बोलते तो सभी हैं किन्तु क्या बोलें, कैसे शब्द बोलें, कब बोलें-इस कला को बहुत कम लोग जानते हैं। एक बात से प्रेम झरता है, दूसरी बात से झगड़ा होता है। कड़वी बात ने संसार में न जाने कितने झगड़े पैदा किए हैं। जीभ ने दुनिया में बड़े-बड़े कहर बाए हैं। जीभ होती तो तीन इंच की ही है, पर वह पूरे छह फुट के आदमी को मार सकती है।

सन्दर्भ-प्रस्तुत गद्यांश हमारी पाठ्य-पुस्तक भाषा-भारती’ के ‘कटुक वचन मत बोल’ नामक पाठ से लिया गया है। इसके लेखक रामेश्वर दयाल दुबे हैं।

प्रसंग-इस गद्यांश में बताया गया है कि वाणी से ही प्रेम और कटुता (दुश्मनी) पैदा होती है।

व्याख्या-लेखक का कथन है कि वाणी (जीभ) सभी को प्राप्त है परन्तु उससे बोलना तो किसी-किसी को ही आता है। बहुत कम लोग बोलना जानते हैं। वाणी का प्रयोग हर कोई ठीक से नहीं कर पाता। ऐसा देखा जाता है कि कुछ लोगों की वाणी से प्रेम झलकता है, तो किसी की बात इतनी चुभने वाली होती है कि झगड़ा हो जाता है। कड़वी बात संसार में कितने ही झगड़े पैदा कर देती है और उसका प्रभाव बहुत ही कष्टकारक होता है। बोलने में मात्र तीन इंच की छोटी जीभ का प्रयोग करते हैं परन्तु उसका प्रभाव इतना विनाशकारी होता है कि उससे छः फीट का लम्बा मनुष्य मर जाता है।

(2) संसार के सभी प्राणियों में वाणी का वरदान मात्र मानव को मिला है। उसके सदुपयोग से स्वर्ग पृथ्वी पर उतर सकता है और उसके दुरुपयोग से स्वर्ग भी नर्क में परिणत हो सकता है। महाभारत युद्ध वाणी के प्रयोग का ही परिणाम था।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-इस गद्यांश में बताया गया है कि संसार में मनुष्य को वाणी (बोलने की शक्ति) प्राप्त है। इसके ही प्रयोग से इस संसार को स्वर्ग अथवा नर्क बनाया जा सकता है।

व्याख्या-लेखक का कथन है कि संसार में अनेक प्राणी हैं। उनमें से मनुष्य ही ऐसा प्राणी है जिसे बोलने की शक्ति दी गई है। यह वास्तव में ईश्वर का ही श्रेष्ठ वरदान है। ईश्वर के इस वरदान का उचित और अनुचित प्रयोग ही इस संसार को स्वर्ग (सुखमय) और नर्क (दुःखमय) बना सकता है। वाणी के अनुचित प्रयोग से ही कौरव और पाण्डवों के मध्य ‘महाभारत’ युद्ध हुआ। कटु वाणी के प्रयोग का प्रतिफल विनाशकारी युद्ध हुआ। इस वरदान का उचित और अनुचित प्रयोग ही इस संसार को स्वर्ग (सुखमय) और नर्क (दुःखमय) बना सकता है। वाणी के अनुचित प्रयोग से ही कौरव और पाण्डवों के मध्य ‘महाभारत’ युद्ध हुआ। कटु वाणी के प्रयोग का प्रतिफल विनाशकारी युद्ध हुआ।

(3) सदा से यह कहा जाता रहा है कि किसी का हृदय अपनी कटु वाणी से दुखी मत करो।
‘मधुर वचन है औषधि, कटुक वचन है तीर।
श्रवण मार्ग होइ संचरै, वेधै सकल शरीर॥
कटुक वचन सबसे बुरा, जारि करै तन छार।
साधु वचन जल रूप है, बरसै अमृत धार॥
कुदरत को नापसन्द है सख्ती जबान में।
इसलिए तो दी नहीं हड्डी जबान में॥
जो बात कहो, साफ हो, सुथरी हो, भली हो।
कड़वी न हो, खट्टी न हो, मिश्री की डली हो॥

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-इन पंक्तियों में लेखक ने किसी कवि की उक्तियों को उदाहरण रूप में प्रस्तुत करके कहा है कि कड़वी बात कहकर किसी को भी दुःख नहीं पहुँचाना चाहिए।

व्याख्या-लेखक का कथन है कि अपने कटु वचनों से किसी को भी कष्ट नहीं पहुँचाना चाहिए ; क्योंकि मीठी वाणी एक औषधि है जिससे मनुष्य अपने तन और मन से स्वस्थ रहता है, जबकि कड़वा वचन तीर (वाण) के समान है जो कानों के मार्ग से प्रवेश पाकर सारे शरीर को वेध देता है। कटु वचन सबसे बुरा है जिससे सारा शरीर जलकर (राख) हो जाता है जबकि सज्जन की मधुर वाणी शीतल जल के समान है जो बरसकर (कहे जाने पर) सुनने वाले व्यक्ति पर अमृतधारा जैसा  प्रभाव डालती है (जिससे शारीरिक और मानसिक ताप (कष्ट) समाप्त हो जाते हैं।

लालबहादुर शास्त्री की शेर के माध्यम से मधुर वाणी की विशेषता बताते हुए लेखक कहता है कि वाणी की कटुता प्रकृति को भी पसन्द नहीं है, तभी तो जीभ में कठोर हड्डी नहीं दी है। इसलिए सदैव साफ सुथरी और मीठी बात बोलनी चाहिए। बात में कटुता, खटास न हो, वह तो मिश्री की डेली के समान मिठास युक्त हो।

(4) सत्य कभी-कभी कड़वा भी होता है। कुछ अप्रिय बातें कहनी ही पड़ती हैं किन्तु ऐसे अवसर पर होना यह चाहिए कि बात भी कह दी जाए और उसमें वह कड़वाहट भी न आने पाए जो दूसरे के हृदय को विदीर्ण कर दे। जरूरी नहीं है कि जीभ की कमान से सदा वचनों के बाण ही छोड़े जाएँ। वाक्- चातुरी से कटु
सत्य को प्रिय और मधुर बनाया जा सकता है।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-इन पंक्तियों में बताया गया है कि कटु-सत्य को अपनी वाणी की चतुराई से प्रिय और मीठा बनाया जा सकता है।

व्याख्या-लेखक कहता है कि सत्य के कथन में कभी-कभी कटुता भी आ जाती है। देखा जाता है कि कुछ ऐसी बातें होती हैं कि वे सुनने में अप्रिय और कटु हों, परन्तु उनका कथन अति आवश्यक होता है। ऐसी दशा में हमें चाहिए कि उस अप्रिय (सत्य) बात को कहते हुए कड़वाहट भी पैदा न हो तथा सुनने वाले के हृदय पर भी कोई चोट न पहुँचे। यह देखना चाहिए कि अपनी वाणी से ऐसे वचन कभी न कहें कि जिससे दूसरे का मन आहत हो। अपनी वाणी से चतुराई पूर्वक ऐसे वचन बोलने चाहिए जिसके द्वारा कड़वा सत्य भी मीठा और प्रिय लगे।

MP Board Class 6th Hindi Solutions

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 3 सर्वनामशब्दाः

MP Board Class 6th Sanskrit Chapter 3 अभ्यासः

सर्वनामशब्दाः भाग – १

पुल्लिङ्गम्
प्रथमपुरुषः – सः तौ ते, एषः एतौ एते, कः? कौ? के?

Class 6 Sanskrit Chapter 3 Mp Board प्रश्न 1.
उचितं मेलयत (उचित मिलाओ):
Class 6 Sanskrit Chapter 3 Mp Board
उत्तर:
(क) → 4
(ख) → 6
(ग) → 8
(घ) → 2
(ङ) → 3
(च) → 7
(छ) → 5
(ज) → 1

Mp Board Class 6 Sanskrit Chapter 3 प्रश्न 2.
पठित्वा वाक्यानि रचयत
(पढ़कर वाक्यों की रचना करो)
Mp Board Class 6 Sanskrit Chapter 3
उत्तर:
(1) सः अस्ति।
(2) तौ स्तः।
(3) ते सन्ति।
(4) एषः नरः गच्छति।
(5) कः गच्छति?
(6) एषः कः अस्ति।
(7) तौ नरौस्तः।
(8) एतौ नरौ गच्छतः।
(9) एतौ को स्तः?
(10) नरौ गच्छतः।
(11) ते गच्छन्ति।
(12) के गच्छन्ति?
(13) एते नराः सन्ति।
(14) ते के सन्ति?
(15) नराः गच्छन्ति।

पुल्लिङ्गम् हिन्दी अनुवाद :

Class 6th Sanskrit Chapter 3 MP Board

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 4
Class 6th Sanskrit Chapter 3 MP Board प्रश्न 1.
सः कः?
उत्तर:
सः वानरः।

Class 6 Sanskrit Chapter 3 Hindi Translation MP Board प्रश्न 2.
वह कौन है?
उत्तर:
वह बन्दर है।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 5
कक्षा 6 संस्कृत पाठ 3 MP Board प्रश्न 1.
तौ को?
उत्तर:
तौ गोलदीपौ।

Sanskrit Class 6 Chapter 3 MP Board  प्रश्न 2.
वे दो कौन हैं?
उत्तर:
वे दो विद्युत दीप हैं।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 6
Class 6th Sanskrit Surbhi MP Board Chapter 3 प्रश्न 1.
ते के?
उत्तर:
ते खगाः।

Class 6th Sanskrit Mp Board Chapter 3 प्रश्न 2.
वे सब कौन हैं?
उत्तर:
वे सब पक्षी हैं।

स्त्रीलिङ्गम्
प्रथमपुरुषः-सा ते ताः, एषा एते एताः, का? के? काः?

स्त्रीलिङ्गम् अभ्यास :

प्रश्न 1.
उचितं मेलयत (उचित का मिलान करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 7
उत्तर:
(क) → 3
(ख) → 4
(ग) → 1
(घ) → 6
(ङ) → 5
(च) → 8
(छ) → 7
(ज) → 2

प्रश्न 2.
पठित्वा वाक्यानि रचयत (पढ़कर वाक्यों की रचना करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 8
उत्तर:
(1) सा बालिका गच्छति।
(2) एषा का?
(3) सा लेखनी अस्ति।
(4) का बालिका गच्छति?
(5) बालिका गच्छति।
(6) ते बालिके गच्छतः।
(7) एते के बालिके स्तः?
(8) एते लेखन्यौ स्तः।
(9) के गच्छतः?
(10) ते गच्छतः।
(11) ता: लेखन्यः सन्ति।
(12) एताः का: बालिकाः सन्ति?
(13) का: बालिकाः गच्छन्ति?
(14) ता: गच्छन्ति।
(15) बालिकाः गच्छन्ति।

स्त्रीलिङ्गम्  हिन्दी अनुवाद :

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 9

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 10

अनुवाद :
एकवचन :
वह, यह, कौन?, वह छात्रा, वह माला, यह महिला, यह पेटी (सन्दूकची), कौन-सी घड़ी?, कौन-सी माला?, वह कलम, यह नदी।

द्विवचन :
वे दो, ये दो, कौन-सी दो ? वे दो छात्राएँ, वे दो मालाएँ, ये दोनों महिलाएँ, ये दोनों पेटियाँ (सन्दूकें), कौन-सी दो घड़ियाँ?, कौन-सी दो मालाएँ?, वे दो कलमें, ये दोनों नदियाँ।

बहुवचन :
वे सब, ये सब, कौन-सी सब?, वे सभी छात्राएँ, वे सभी मालाएँ, ये सभी महिलाएँ, ये सभी पेटियाँ (सन्दूकें), कौन-सी घड़ियाँ?, कौन-सी मालाएँ?, वे सभी कलमें, ये सभी नदियाँ।
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 11
प्रश्न 1.
एषा का?
उत्तर:
एषालेखनी।

प्रश्न 2.
यह क्या है?
उत्तर:
यह लेखनी (कलम) है।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 12
प्रश्न 1.
एते के?
उत्तर:
एते पुस्तके।

प्रश्न 2.
ये दोनों क्या हैं?
उत्तर:
ये दो पुस्तकें हैं।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 13
प्रश्न 1.
एताः का?
उत्तर:
एताः घट्यः।

प्रश्न 2.
ये सब क्या हैं?
उत्तर:
ये सब घड़ियाँ हैं।

नपुंसकलिङ्गम्
प्रथमपुरुष:-तत् ते तानि, एतत् एते एतानि, किम्? के? कानि?

नपुंसकलिङ्गम्  अभ्यास:

प्रश्न 1.
उचितं मेलयत (उचित का मिलान करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 14
उत्तर:
(क) → 2
(ख) → 5
(ग) → 8
(घ) → 7
(ङ) → 1
(च) → 4
(छ) → 9
(ज) → 6
(झ) → 3

प्रश्न 2.
उचितं मेलयत (उचित का मिलान करो)-
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 15
उत्तर:
(क) → 2
(ख) → 1
(ग) → 9
(घ) → 6
(ङ) → 10
(च) → 3
(छ) → 4
(ज) → 8
(झ) → 5
(ञ) → 7

प्रश्न 3.
पठित्वा वाक्यानि रचयत (पढ़कर वाक्यों की रचना करो)-
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 16
उत्तर:
(1) तत् पुस्तकम् अस्ति।
(2) एतत् किम् अस्ति?
(3) ते गच्छन्ति।
(4) एते के स्तः?
(5) ते पुस्तके स्तः।
(6) एते गच्छतः।
(7) याने गच्छतः।
(8) यानम् गच्छति।
(9) के गच्छतः?
(10) एते याने स्तः।
(11) के स्तः?
(12) तानि पुस्तकानि सन्ति।
(13) एतानि कानि सन्ति?
(14) एतानि यानानि गच्छन्ति।
(15) तानि कानि सन्ति?

प्रश्न 4.
वाक्यानि रचयत (वाक्यों की रचना करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 17
उत्तर:
(1) स: शिक्षक : अस्ति।
(2) एषः शिक्षक: गच्छति।
(3) कः पठति?
(4) सा बालिका अस्ति।
(5) एषा बालिका पठति।
(6) का नृत्यति?
(7) बालिका नृत्यति।
(8) एतत् लेखनी अस्ति।
(9) एतत् किम् फलम् अस्ति?
(10) फलम् पतति।
(11) शिक्षकः लिखति।
(12) बालिका लिखति।

प्रश्न 5.
वाक्यानि रचयत (वाक्यों की रचना करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 18
उत्तर:
(1) ते बालकाः गच्छन्ति।
(2) एते बालकाः पठन्ति।
(3) के पठन्ति?
(4) ता: महिलाः नृत्यन्ति।
(5) एताः महिला: सन्ति।
(6) काः नृत्यन्ति?
(7) तानि पत्राणि सन्ति।
(8) एतानि पत्राणि पतन्ति।
(9) कानि पतन्ति?
(10) घट्यः सन्ति।

नपुंसकलिङ्गम्  हिन्दी अनुवाद :

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 19

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 20

अनुवाद :
एकवचन :
वह फल है। वह फूल है। वह पत्ता है। यह पंखा है। यह वाहन (सवारी) है। यह घर है। वह क्या है? यह क्या है?

द्विवचन :
वे दो फल हैं। वे दो फूल हैं। वे दो पत्ते हैं। ये दो पंखे हैं। ये दो वाहन (सवारियाँ) हैं। ये दो घर हैं। वे दो कौन हैं? ये दोनों कौन हैं?

बहुवचन :
वे सब फल हैं। वे सब फूल हैं। वे सब पत्ते हैं। ये सब पंखे हैं। ये सब वाहन (सवारियाँ) हैं। ये सब घर हैं। वे सब क्या हैं? ये सब क्या हैं?

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 21
प्रश्न 1.
तत् किम्?
उत्तर:
तत् वायुयानम्।

प्रश्न 2.
वह क्या है?
उत्तर:
वह वायुयान है।

प्रश्न 3.
तत् किं गच्छति?
उत्तर:
तत् वायुयानं गच्छति।

प्रश्न 4.
वह कौन जाता है?
उत्तर:
वह वायुयान जाता है।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 22
प्रश्न 1.
ते के?
उत्तर:
ते वायुयाने।

प्रश्न 2.
वे दोनों कौन हैं?
उत्तर:
वे दो वायुयान हैं।

प्रश्न 3.
ते के गच्छतः?
उत्तर:
ते वायुयाने गच्छतः।

प्रश्न 4.
वे दो कौन जाते हैं?
उत्तर:
वे दोनों वायुयान जाते हैं।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 23
प्रश्न 1.
तानि कानि?
उत्तर:
तानि पुष्पाणि।

प्रश्न 2.
वे सब क्या हैं?
उत्तर:
वे सब फूल हैं।

प्रश्न 3.
तानि कानि विकसन्ति?
उत्तर:
तानि पुष्पाणि विकसन्ति।

प्रश्न 4.
वे सब कौन खिलते हैं?
उत्तर:
वे सब फूल खिलते हैं।

सर्वनामशब्दाः भाग – २

युष्मद् पुल्लिङ्गे स्त्रीलिङ्गे च (मध्यमपुरुषः त्वम्, युवाम्, यूयम्)

युष्मद् पुल्लिङ्गे स्त्रीलिङ्गे च हिन्दी अनुवाद:

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 24

अस्मद् पुल्लिङ्गे स्त्रीलिङ्गे च (उत्तमपुरुष:-अहम्, आवाम्, वयम्)

अस्मद् पुल्लिङ्गे स्त्रीलिङ्गे च अभ्यास:

प्रश्न 1.
उचितं मेलयत (उचित का मिलान करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 25
उत्तर:
(क) → 10
(ख) → 9
(ग) → 8
(घ) → 7
(ङ) → 4
(च) → 5
(छ) → 2
(ज) → 3
(झ) → 1
(ञ) → 6

प्रश्न 2.
पठित्वा वाक्यानि रचयत (पढ़कर वाक्यों की रचना करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 26
उत्तर:
(1) सः पठति।
(2) तौ पठतः।
(3) ते पठन्ति।
(4) त्वम् पठसि।
(5) युवाम् पठथः।
(6) यूयम् पठथ।
(7) अहम् पठामि।
(8) आवाम् पठावः।
(9) वयम् पठामः।

प्रश्न 3.
वाक्यानि रचयत (वाक्यों की रचना करो)
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 27
उत्तर:
1. सः पठति।
2. तौ लिखतः।
3. ते गच्छन्ति।
4. सा बालिका अस्ति।
5. ते बालिके स्तः।
6. ताः सन्ति।
7. तानि व्यजनानि सन्ति।
8. त्वम् महिला असि।
9. युवां धावथः।
10. यूयम् नृत्यथ।
11. अहम् गच्छामि।
12. आवां खादावः।
13. वयम् पठामः।
14. नरः पठति।
15. घट्यः सन्ति।
16. चित्रम् अस्ति।
17. घटी अस्ति।
18. पात्रे स्तः।
19. लेखन्यौ स्तः।
20. त्वम् हससि।
21. युवां स्थः।
22. यूयम् स्थ।
23. वयम् स्मः।
24. आवां स्वः।

अस्मद् पुल्लिङ्गे स्त्रीलिङ्गे च हिन्दी अनुवाद :
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 3 सर्वनामशब्दाः 28

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 15 A Caravan Chief

Students who wish to prepare the English Subject can rely on the MP Board Solutions for Class 6 English Chapter 15 A Caravan Chief Questions and Answers prevailing. Become perfect with the concepts of Class 6 English Chapter 15 A Caravan Chief Questions and Answers, Grammar, Summary, Notes, Guide, Pdf, by preparing you can score highest grade in your exams. Here, You Can Download MP Board Class 6 English Solutions. Detailed Solutions are provided to the concepts by experts keeping in mind the latest edition textbooks and syllabus.

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 15 A Caravan Chief

Ace up your preparation by referring to the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 6 Chapter 15 A Caravan Chief Questions and Answers and learn all the topics within. Click on the topic you want to prepare from the Class 6 English and prepare it easily. You can understand your strengths and weaknesses by learining the Questions and Answers in MP Board Solutions for Class 6 English PDF.

A Caravan Chief Text Book Exercise

Word Power

1. Fill in the blanks with the words given.

(mend, attend to, stranger, shame, flap, got caught, spare, followers)

  1. Mrs. Das works in an office. But she wants to stop working because she gets very little time to …………. her children at home.
  2. Little children go about without clothes because they are too young to leave any feeling of …………….
  3. “Have mercy on me and …………… my life,” the mouse said to the lion which had caught it.
  4. Ramu was always the leader of our group; we were all his ……………..
  5. Kittu said to the tailor. “I want a ……………. to my shirt pocket. Then I can keep money in it safely.”
  6. “You need not buy a new pair of shoes. Take this one to a cobbler; he will ……………….. it.”
  7. The mouse went into the cage and touched the food. Immediately the cage closed and the mouse ……………… in it.
  8. A. Can you tell me the way to the town Hall, sir?
    B. I am sorry. I am a ……………. to this town. I arrived here only yesterday.

Answer:

  1. attend to
  2. shame
  3. spare
  4. followers
  5. flap
  6. mend
  7. got caught
  8. stranger

Comprehension

(a) Read the lesson and complete the sentences:

  1. John Ramon was going to ………………
  2. Ramson counted the money …………………
  3. He called all his followers and ……………..
  4. Ali went to each one ……………….
  5. The man went to the ……………..

Answer:

  1. Baghdad with a caravan of twenty camels.
  2. everyday during his journey to make sure that it was safe.
  3. asked them to sit in a line in front of him.
  4. of them, bent down and smelt his palm.
  5. place where he had hidden the bag of gold.

(b) Answer these questions.

Class 6 English Chapter 15 Question 1.
Who was Ahmad Ali?
Answer:
Ahmad Ali was the chief of the caravan.

Class 6 English Chapter 15 Question Answer Question 2.
What does Ramson have in his bag?
Answer:
Ramson has kept one hundred pieces of gold in his bag.

Class 6th English Chapter 15 Question 3.
Why did Ali say, “we are not moving camp today.”?
Answer:
Ali said so because he had to get his saddles mended and has to attend to two or three donkeys that had lost their shoes. He had to search the gold too.

English Chapter 15 MP Board Class 6th Question 4.
What did Ali say to his followers after dinner?
Answer:
After dinner Ali told his followers to sit in a line in front of him.

Lesson 15 English MP Board Class 6th Question 5.
What did Ali ask his followers to do after going into the tent?
Answer:
Ali asked his followers to touch the plate, kept inside the tent after going into it (tent).

Chapter 15 English MP Board Class 6th Question 6.
How did Ali catch the thief?
Answer:
Ali had put in the plate a liquid with a strong smell. All except the thief had touched the plate and their palms gave out the smell. Only the thief s palm did not give out the smell which made it clear that he had stolen the gold.

Grammar in Use

(a) Read the sentences.

The house was locked.
I found it so.
We can combine the two sentences thus:
I found the house locked.

Now combine each of the following pairs of sentences, as shown above.
1. The gate was closed.
We found it so.

2. Her name was called.
Padma heard it.

3. The bag was gone.
Ramson found it so.

4. The flap of the tent was still closed.
Ramson found it so.

5. The work was completed.
We found it so.

6. The hall was packed.
We found it so.
Answer:
1. We found the gate closed.
2. Padma heard her name called.
3. Ramson found the bag gone.
4. Ramson found the flap of the tent still.
5. We found the work complete.
6. We found the hall packed.

(b) Combine each of the following pairs of sentences as shown in Exercises II.
Examples:
(a) His box was locked.
He kept it so.
He kept his box locked.

(b) The plate was covered.
He left it so.
He left the plate covered.

1. Her trunk was unlocked
She left it so.

2. Shankar’s work was unfinished.
He left it so.

3. The windows were closed.
We left them so.

4. The milk was uncovered.
The servant left it it so.

5. The food was untouched.
Father left it so.
Answer:
1. She left her trunk unlocked.
2. Shankar left his work unfinished.
3. We left the windows closed.
4. The servant left the milk uncovered.
5. Father left the food untouched.

Let’s Write

Class 6 Chapter 15 MP Board Question 1.
Describe how Ahmad Ali succeeded in finding the thief.
Answer:
The incident of theft was reported to the chief. Ahmad Ali called his followers and told them that someone had stolen his friend’s money. It was a matter of shame and he was going to find out the thief. He told them, that a magic plate was kept inside his tent. If touched by an innocent man, the plate wouldn’t do any harm. But if the thief touched it, his hand would be caught in it. The men went inside the tent one by one and touched the plate. All came out. No one’s hand was caught in the plate.

Ahmad Ali went to each man and smelt his palm. When he smelt the hand of the twelfth man, he called him out as he was the thief. Ahmad Ali asked the thief to return the money otherwise, he would be killed. The man at once ran away and came back with the gold. He begged his chief to spare his life. Ahmad Ali returned the gold to John Ramson. John Ramson asked Ahmad Ali how he had found out the thief. The chief told him, that he had put a strong smelling liquid in the plate. All except the thief’s hands, gave out the smell.

A Caravan Chief Word Meanings

Caravan – a group of travellers, काफिला। Mended – repaired, मरम्मत करना। Flap – hanging curtain, कनात। Almost – nearly, लगभग। Immediately – instantly, तुरन्त। Stranger – unknown person, अजनबी। Innocent – faultless, निर्दोष। Liquid – something that can flow, तरल पदार्थ। Except – leaving aside, सिवाय।

Hope the data shared has shed some light on you regarding the MP Board Solutions of Class 6 English Chapter 15 A Caravan Chief Questions and Answers. Do leave us your queries via the comment section and we will guide you at the earliest with help seeked. Stay connected with our website and avail the latest information in a matter of seconds.

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 4 The Country Child

Students who wish to prepare the English Subject can rely on the MP Board Solutions for Class 6 English Chapter 4 The Country Child Questions and Answers prevailing. Become perfect with the concepts of Class 6 English Chapter 4 The Country Child Questions and Answers, Grammar, Summary, Notes, Guide, Pdf, by preparing you can score highest grade in your exams. Here, You Can Download MP Board Class 6 English Solutions. Detailed Solutions are provided to the concepts by experts keeping in mind the latest edition textbooks and syllabus.

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 4 The Country Child

Ace up your preparation by referring to the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 6 Chapter 4 The Country Child Questions and Answers and learn all the topics within. Click on the topic you want to prepare from the Class 6 English and prepare it easily. You can understand your strengths and weaknesses by learining the Questions and Answers in MP Board Solutions for Class 6 English PDF.

The Country Child Text Book Exercise

Word Power

1. Write one word rhyming with the followings:
dear …………
flower ………….
tall ………..
town ………….
night …………
should ………….
Answer:
dear – near
flower – hour
tall – all
town – down
night – bright
should – would

2. Match the column ‘A’ with ‘B’.
The Country Child Poem Class 6 MP Board
Answer:
1. → (v)
2. → (i)
3. → (ii)
4. → (iii)
5. → (iv)

Complete the lines.

1. Write the missing lines of the poem;

My home is a house
…………………………!)
(I’d live in the street,
…………………………
The lanes are so quiet,
…………………………
I do wish that someone
…………………………!)
There is no one to play with
…………………………!)
The trees are so high
…………………………!)
Answer:
Near a wood
If I could!)
Oh, dear!
Lived near.
At all
And so tall

Comprehension

Answer these questions:

Class 6 English Chapter 4 The Country Child MP Board Question 1.
Where is the country child’s house?
Answer:
The country child’s house is near a jungle.

The Country Child MP Board Question 2.
What does he say about the lanes?
Answer:
He says that the lanes are quiet and lonely.

Class 6 English Chapter 4 Mp Board Question 3.
Are there any houses near his?
Answer:
No, there are no houses near his house.

The Country Child Poem Question Answer MP Board Question 4.
Where does he wish to live?
Answer:
He wishes to live in a town crowded with people.

The Country Child Class 6 MP Board Question 5.
Are there any children for him to play with?
Answer:
No, there are no children for him to play with.

The Country Child Summary MP Board Question 6.
Who are his companions?
Answer:
Birds and flowers are his only companions.

Mp Board Class 6 English Chapter 4 Question 7.
Why does he wish to live in a town?
Answer:
He wishes to enjoy the company, the comforts and pleasures of city life.

The Country Child Word Meanings

Wood – forest, वन, Lanes streets, गलियोँ, Quiet – calm, शांत।, Lonely – alone, अकेला, Twinkling – glittering, जगमगाती हुई, Bright – shining, चमकीली।

Hope the data shared has shed some light on you regarding the MP Board Solutions of Class 6 English Chapter 4 The Country Child Questions and Answers. Do leave us your queries via the comment section and we will guide you at the earliest with help seeked. Stay connected with our website and avail the latest information in a matter of seconds.