MP Board Class 6th General English Solutions Chapter 12 Birbal and the Washerman

Students who wish to prepare the English Subject can rely on the MP Board Solutions for Class 6 English Chapter 12 Birbal and the Washerman Questions and Answers prevailing. Become perfect with the concepts of Class 6 English Chapter 12 Birbal and the Washerman Questions and Answers, Grammar, Summary, Notes, Guide, Pdf, by preparing you can score highest grade in your exams. Here, You Can Download MP Board Class 6 English Solutions. Detailed Solutions are provided to the concepts by experts keeping in mind the latest edition textbooks and syllabus.

MP Board Class 6th General English Solutions Chapter 12 Birbal and the Washerman

Ace up your preparation by referring to the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 6 Chapter 12 Birbal and the Washerman Questions and Answers and learn all the topics within. Click on the topic you want to prepare from the Class 6 English and prepare it easily. You can understand your strengths and weaknesses by learining the Questions and Answers in MP Board Solutions for Class 6 English PDF.

Birbal and the Washerman Textual Exercise

word Power
(शब्द सामथ्य)

(Complete the Word Puzzle)
(शब्द-पहेली को पूरा करो।)
Birbal And The Washerman MP Board Class 6th

Comprehension Questions
(बोध प्रश्न):

1. Answer these questions in ‘Yes/No’:
( इन प्रश्नों का ‘हाँ’ था ‘न’ में उत्तर दें)

  1. Birbal was the King.
  2. Akbar was a generous King.
  3. Denu was a minister.
  4. The washerman was a greedy man.
  5. Kusum does not help her husband.

Answer:

  1. No
  2. Yes
  3. No
  4. No
  5. No

2. Say, Who said to Whom:
(बताओ किसने किससे कहा:)

Birbal And The Washerman MP Board Class 6th Question 1.
“Water of this river is very cold.”
Answer:
Akbar said to Birbal.

Birbal And The Washerman Story In Hindi MP Board Question 2.
“Win a hundred gold coins, challenge from the King.”
Answer:
Town crier to people in the town.

Birbal And The Washerman Story MP Board Question 3.
“I kept on praying for your safety the whole night.”
Answer:
Denu’s wife, Kusum to Denu.

Birbal And The Washerman Story In English MP Board Question 4.
“You majesty, he is cooking food.”
Answer:
A messenger to King Akbar.

Mp Board Solution Class 6 English Question 5.
“Salutation. Your Majesty.”
Answer: Denu to Kind Akbar.

3. Answer these questions:
(इन प्रश्नों के उत्तर दो:)

Birbal Was The King MP Board Class 6th Question 1.
What was Akbar’s challenge?
(व्हॉट वॉज अकबर्स चैलेन्ज?)
अकबर की चुनौती क्या थी?
Answer:
Akbar’s challenge was to stand in the cold water of Yamuna the whole night.
(अकबर्स चैलेन्ज वॉज टू स्टैण्ड इन द कोल्ड वॉटर ऑफ यमुना द होल नाइट।)
यमुना के ठण्डे पानी में रात भर खड़े रहना ही अकबर की चुनौती थी।

Question 2.
Why was Denu ready to accept the challenge?
(व्हाय वॉज दीनू रेडी टू एक्सपेप्ट द चैलेन्ज?)
दीनू ने चुनौती क्यों मान ली?
Answer:
Denu was a washerman so he had a habit of washing clothes in cold water. Secondly, he wanted to get the reward.
(दीनू वॉज अवॉशरमैन सो ही हैड अ हैबिट ऑफ वॉशिंग क्लोद्स इन कोल्ड वॉटर। सैकेण्डली ही वाण्टेड टू गैट द रिवॉर्ड।)
दीनू एक धोबी था अतः उसे ठण्डे पानी में कपड़े धोने की आदत थी। दूसरा वह इनाम पाना चाहता था।

Question 3.
Why didn’t Denu’s wife want to accept the challenge?
(व्हाय डिण्ट दीनूज वाइफ वॉण्ट टू एक्सैप्ट द चैलेन्ज?)
दीनू की पत्नी चुनौती क्यों नहीं मानना चाहती थी?
Answer:
She did not want to risk Denu’s life to accept the challenge.
(शी डिड नॉट वॉण्ट टू रिस्क दीनूज लाइफ टू एक्सेप्ट द चैलेन्ज।)
वह चुनौती मानने के लिए दीनू का जीवन दाँव पर लगाना नहीं चाहती थी।

Question 4.
What was the courtier’s objection?
(व्हॉट वॉज द कोटियर्स ऑब्जेक्शन?)
दरबारी को क्या आपत्ति थी?
Answer:
The courtier said that he has taken heat from the lights of the palace.
(द कोर्टियर सेड दैट ही हैज टेकिन हीट फ्रॉम द लाइट्स ऑफ द पैलेस।)
दरबारी ने कहा कि उसने महल के दीयों से गर्मी ली है।

Question 5.
How did Birbal bring justice to Denu?
(हाउ डिड बीरबल ब्रिग जस्टिस टू दीनू?)
बीरबल ने दीनू को न्याय कैसे दिलाया?
Answer:
Birbal played a trick. He put some fire on the ground and kept cooking pot on a long tripod. Seeing it Akbar himself said how can this fire cook food on such a long distance. So Birbal made him realize that small fire at long distance cannot give heat to Denu.
(बीरबल प्ले अ ट्रिक। ही पुट सम फायर ऑन द ग्राउण्ड एण्ड कैप्ट कुकिंग पॉट ऑन अ लॉग ट्राइपॉड। सीइंग इट अकबर हिमसैल्फ सेड हाउ कैन दिस फायर कुक फूड ऑन सच अ लॉग डिस्टेन्स। सो बीरबल मेड हिम रीयलाइज दैट स्मॉल फायर एट लॉग डिस्टेन्स कैन नॉट गिव हीट टू दीनू।)

बीरबल ने एक चाल चली। उसने जमीन पर थोड़ी आग जुलाई और ऊँचे त्रिकोण डण्डे पर खाने की हॉण्डी टाँग दी। उसे देखकर अकबर ने स्वयं कहा कि यह आग इतनी दूरी से खाना नहीं पका सकती। इस तरह बीरबल ने अकबर को समझा दिया कि दूरी से आग दीनू को गरमाई नहीं दे सकती।

Question 6.
Why was Denu very happy at the end?
(व्हाय वॉज दीनू वैरी हैप्पी एट द एण्ड?)
दीनू अन्त में बहुत प्रसन्न क्यों हुआ?
Answer:
Denu was very happy because at last he got the reward.
(दीनू वॉज वैरी हैप्पी बिकॉज एट लास्ट ही गॉट द रिवार्ड।)
दीनू बहुत प्रसन्न था क्योंकि अन्त में उसे इनाम मिल गया।

Grammar in Use
(व्याकरण प्रयोग)

1. Complete the chart.
(चार्ट को पूरा करो।)
Answer:
Birbal And The Washerman Story In Hindi MP Board

2. Fill in the blanks using correct adverbs:
(नीचे लिखे क्रिया-विशेषण का प्रयोग कर रिक्त स्थान

(loudly, comfortably, happily, really, thoughtfully, sadly, quickly.)
1. “Are you really going away to America Rohan?” said mother.
2. The teacher said thoughtfully, “I will find a way to help you.”
3. The cap seller said sadly, “All my caps are gone.”
4. The patient slept comfortably after the doctor gave him some medicine.
5. Ramu went home quickly after watching the play.
6. Once he got his money he went home happily.
7. The lion roared loudly, “Who woke me up?”

Let’s Talk
(आओ, बात करें)

Do yourself.

Let’s Read
(आओ पढ़ें)

See the passage and questions in the book.
(गद्यांश एवं प्रश्नों को पुस्तक में देखें।)
Answers:
1. The dreams come between times of deep sleep.
2. Some people talk in their dreams. Some others even get out of their beds and start walking.
3. We might have bad dreams when we are sick.
4. The football player had a bad dream. He talked loudly, then he jumped out of bed. He ran through the room, jumped out of the window, and fell into the garden eighteen feet below. Then he ran onto the road, and woke up. He stopped, very surprised, but unhurt.
5. Yes, sometimes I also dream, In my one dream, I found myself with my favourite cricketer Sachin Tendulakar. We were both in a cricket ground. He gave me his cap as token of love but when? awoke, it was nothing but merely a dream.

Let’s Write
(आओ लिखें)

Write a story of Akbar and Birbal in your own words.
(अपने शब्दों में अकबर और बीरबल की एक कहानी)
Answer:
Once Akbar felt that someone has pulled his moustaches while he was asleep. He asked his courtiers that if that person is caught what punishment should he give to him. Each courtier gave his own suggestion. Someone said to give the punishment of imprisonment, while other one said to hang him to death, and so on. Then Akbar asked Birbal. He asked Akbar to give him one day to find the answer. The next day Birbal said that the emperor should make that person sit on his lap instead of punishing him.

The courtiers made fun of him. Then Akbar asked Birbal the reason for the suggestion he had given. Birbal replied that no person in the kingdom had the courage of pulling emperor Akbar’s moustaches except his own son Salim. So, he should made him sit on his lap instead of punishing him. Then only Salim came and sat on emperor’s lap and started pulling his moustaches. Akbar was highly impressed by Birbal’s wisdom and all courtiers had no words to say.

Let’s Do
(आओ करें):

Complete the following chart about Akbar’s qualities by adding words that describe him best.
(निम्नलिखित चार्ट को उन शब्दों को जोड़ते हुए जो उन्हें सर्वश्रेष्ठ बतायें, का प्रयोग कर पूरा करें।)
Answer:
Akbar’s qualities-wise, brave, courageous, kind, just, intelligent, foresighted.

Birbal and the Washerman Difficult Word Meanings

MP Board Class 6th General English Chapter 12 Birbal and the Washerman 3

Birbal and the Washerman Summary, Pronunciation & Translation

Characters (कैरेक्टर्स): पात्र :

1. Akbar (अकबर) : अकबर
2. Birbal (बीरबल): बीरबल
3. Courtiers (कोर्टियर्स) : दरबारी
4. The town crier (द टाउन-क्रायर) : नगर में मुनादी पीटने वाला
5. Messenger (मैसेन्जर्स) : दूत
6. Denu, the washerman (दीनू द वाशरमैन) : दीनू, एक धोबी
7. Kusum, the washerman’s wife (कुसुम द वाशरमैन्स वाइफ) : कुसुम, धोबी की पत्नी
8. Denu and Kusum’s children (दीनू एण्ड कुसुम स चिल्ड्रन) : दीनू और कुसम के बच्चे

Scene I (सीना I)

(Morning, It’s winter. Akbar and Birbal are pacing the floor in the palace balcony. The balcony offers a good view of the river.)
(मॉर्निंग, इट्स विन्टर। अकबर एण्ड बीरबल आर पेसिंग द फ्लोर इन द पैलेस बाल्कनी। द बाल्कनी ऑफर्स अ गुड व्यू ऑफ द रिवर।)
Akbar : Birbal, I have heard that the water of this river is extremely cold. Is this true?
(अकबर : बीरबल, आइ हैव हर्ड दैट द वाटर ऑफ दिस रिवर इज ऐक्सट्रीमली कोल्ड। इज दिस टू?)
Birbal : Yes, Your Majesty, I have also heard the same.
(बीरबल : येस, योर मैजेस्टी, आई हैव ऑल्सो हर्ड द सेम।)
Akbar : What do you think will happen, if a man stands in the cold water all through the night? Will he die?
(अकबर : व्हाट डू यू थिंक विल हैपन, इफ अ मैन स्टैण्ड्स इन द कोल्ड वाटर ऑल श्रू द नाइट? विल ही डाइ?)
Birbal : Certainly, Your Majesty, no ordinary man can survive after staying for such a long time in the cold water.
(बीरबल : सर्टेनली, योर मैजेस्टी, नो ऑर्डीनरी मैन कैन सरवाईव आफ्टर स्टेइंग फॉर सच अ लॉग टाइम इन द कोल्ड वाटर।)
Akbar : (Thinks for a while and says) I have an idea!
(अकबर : (थिंक्स फॉर अ व्हाइल एण्ड सेज) आइ हैव ऐन आइडिया!)
(The emperor whispers something in Birbal’s ear. Birbal is surprised at the Emperor’s words
(द एम्परर व्हिस्र्पस समथिंग इन बीरबल्स ईयर। बीरबल इज सरप्राइज्ड ऐट द ऐम्परर ‘स वर्ड्स।)

दृश्य ।

अनुवाद :
(प्रातः सर्दी का मौसम है। अकबर और बीरबल महल की बालकनी में फर्श पर धीरे-धीरे चल रहे हैं। बालकनी से नदी का एक अच्छा दृश्य दिख रहा हैं।)
अकबर : बीरबल, मैंने सुना है कि इस नदी का पानी अत्यधिक ठण्डा है। क्या यह सच है?
बीरबल : हाँ हुजूर, मैंने भी यही सुना है।
अकबर : यदि एक व्यक्ति सारी रात ठण्डे पानी में खड़ा रहे तो तुम क्या सोचते हो, क्या होगा? क्या वह मर जाएगा?
बीरबल : निश्चित, हुजूर, कोई साधारण व्यक्ति ठण्डे पानी में इतने लम्बे समय तक रुक कर जीवित नहीं रह सकता है।
अकबर : (कुछ देर के लिए सोचते हैं और कहते हैं) मेरे पास एक विचार है।
(बादशाह बीरबल के कानों में कुछ फुसफुसाते हैं। बीरबल बादशाह की बात सुनकर आश्चर्यचकित होते हैं)

Scene II (सीन II)

(Afternoon. Town market place. A town-crier beats his drum loudly and people come, leaving their work and gather around him.)
(आफ्टरनून। टाउन मार्केट प्लेस। अ टाउन-क्रायर बीट्स हिज ड्रम लाउडली एण्ड पीपुल कम, लीविंग देयर वर्क एण्ड गैदर अराउण्ड हिम।)

Town-crier :
(loudly) Listen! Listen! By the order of the Emperor, anyone who stands in the cold water of the river in front of the King’s palace all through the night will be amply rewarded. Listen! Listen!
टाउन-क्रायर :
(लाउडली) लिसन! लिसन! बाय द ऑर्डर ऑफ द ऐम्परर, ऐनीवन हू स्टैण्ड्स इन द कोल्ड वाटर ऑफ द रिवर इन फ्रन्ट ऑफ द किंग्स पैलेस ऑल श्रू द नाइट विल बी ऐम्पली रिवार्डेड। लिसन! लिसन!)

(He moves to another busy area to make the same announcement.)
(ही मूव्स टु ऐनअदर बिजी एरिया टु मेक द सेम एनाउन्समेंट।)

(People stand in groups and discuss the announcement.)
(पीपुल स्टैण्ड इन ग्रुप्स एण्ड डिस्कस द अनाउन्समेंट।)

Nobody is ready to accept the challenge. A poor washerman also listen to the announcement and whispers in his wife’s ear.)
(नोबडी इज रैडी टु ऐसेप्ट द चैलेन्ज। अ पूअर वाशरमैन आल्सो लिसन टु दि अनाउन्समेंट एण्ड व्हिस्पर्स इन हिज वाइफस ईयर।)

Denu : Kusum, this is a good opportunity. I should try my luck. If I succeed in standing in the river, I’ll get the big reward and we’ll be able to live well.
(दीनू : कुसुम, दिस इज अ गुड अपरचुनिटी। आइ शुड ट्राय माय लक। इफ आइ सक्सीड इन स्टेंडिंग इन द रिवर, आइ विल गैट द बिग रिवार्ड एण्ड वीविल बी एबल टु लिव वैल।)

Kusum : No! No! Don’t ever think of taking such a risk.
(कुसुम : नो! नो! डोन्ट ऐवर थिंक ऑफ टेकिंग सच अ रिस्क।)

Denu : You needn’t worry. Nothing will happen to me. After all, I am used to washing clothes in cold water everyday.
(दीनू : यू नीडनॉट वरी। नथिंग विल हैपन टु मी। आफ्टर ऑल, आइ एम यूज्ड टु वाशिंग क्लॉथ्स इन कोल्ड वाटर ऐवरी डे।)

दृश्य ॥

(अपरान्ह : नगर का बाजार। नगर में एक मुनादी पीटने वाला अपना ढोल जोर से पीट रहा है और लोग अपना काम छोड़कर उसके चारों ओर इकट्ठे हो जाते हैं।)

मुनाढी पीटने वाला :
(जोर से)-सुनो! सुनो! बादशाह के आदेश से जो कोई भी राजा के महल के सामने वाली नदी के ठण्डे पानी में सारी रात खड़ा रहेगा, उसे बहुत-सा इनाम दिया जायेगा। सुनो! सुनो!

(वह यही घोषणा करने दूसरे व्यस्त क्षेत्र को चल देता है) लोग समूहों में खड़े हो जाते हैं और घोषणा के बारे में बात-चीत करते हैं। इस चुनौती को स्वीकार करने के लिए कोई भी तैयार नहीं है। एक गरीब धोबी घोषणा को सुनता है और अपनी पत्नी के कानों में फुसफुसाता है।)

दीनू : कुसुम, यह एक अच्छा मौका है। मुझे अपने भाग्य को आजमाना चाहिए। यदि मैं नदी में खड़े होने में सफल हो जाता हूँ तो मुझे बड़ा इनाम मिलेगा और हम अच्छी तरह से जीवन व्यतीत करने के काबिल हो जायेंगे।

कुसम : नहीं! नहीं! ऐसा जोखिम लेने का विचार भी कभी मत लाना।
दीनू : तुम्हें चिन्ता करने की आवश्यकता नहीं है। मुझे कुछ नहीं होगा। आखिर, मैं रोज ठण्डे पानी में कपड़े धोता रहता हूँ।

Scene III (सीना III)

(Night. The washerman goes and stands in the middle of the river. Some people come and ask him not to risk his life.)
(नाइट। द वाशरमैन गोज एण्ड स्टैण्ड्स इन द मिडिल ऑफ द रिवर। सम पीपुल कम एण्ड आस्क हिम नॉट टु रिस्क हिज लाइफ।)

One man : I feel sorry for this poor man. Why does he want to kill himself?
(वन मैन : आइ फील सॉरी फॉर दिस पूअर मैन। व्हाई डज ही वान्ट टु किल हिमसेल्फ।)

Another : He is crazy! Doing such a foolish thing for money ! Well, let us pray for his safety.
(ऐनअदर : ही इज क्रेजी! डूइंग सच अ फुलिश थिंग फॉर मनी! वैल, लैट अस प्रे फॉर हिज सेफ्टी।)

(Next morning, Denu is shivering badly. He stood in the river all through the night. He has successfully reached the target. People congratulate him on his wonderful achievement.)
(नैक्स्ट मॉर्निंग, दीनू इज शिवरिंग बैडली। ही स्टुड इन द रिवर ऑल श्रू द नाइट। ही हैज सक्सेसफुली रीच्ड द टार्गेट। पीपुल कांग्रेचुलेट हिम ऑन हिज वण्डरफुल अचीवमेंट।)

Kusum : (happily) Oh! So you have done it! Thank God, you are alright! I was so worried. I kept on praying for your safety the whole night. At last God has heard our prayers and you are the luckiest person to get the big reward. I am really proud of
you.
(कुसुम : (हैप्पिली) ओह! सो यू हैव डन इट! बैंक गॉड यू आर ऑलराइट! आइ वाज सो वरीड। आइ कैप्ट ऑन प्रेइंग फॉर योर सेफ्टी द होल नाइट। ऐट लास्ट गॉड हैज हर्ड अवर प्रेयर्स एण्ड यू आर द लकीएस्ट पर्सन टु गैट द बिग रिवार्ड। आई एम रीयली प्राउड ऑफ यू।)

दृश्य III

(रात्रि। धोबी जाता है और नदी के बीच में खड़ा हो जाता है। कुछ लोग आते हैं और उसे जीवन को जोखिम में नहीं डालने के लिये कहते हैं।)

एक आदमी : मुझे उस गरीब व्यक्ति के लिये दुःख है। वह स्वयं को क्यों मारना चाहता है।

अन्य : वह पागल है। ऐसा मूर्खतापूर्वक कार्य वह धन के लिए कर रहा है। ठीक है, आओ उसकी सुरक्षा के लिये प्रार्थना करें। अगली सुबह-दीनू बुरी तरह ठण्ड से कांप रहा हैं वह सारी रात नदी के अन्दर खड़ा रहा था।

कुसुम : (प्रसन्नतापूर्वक) अरे! ऐसा तुमने कर लिया है! भगवान का धन्यवाद; तुम बिल्कुल सही हो। मैं बहुत चितित थी। मैं पूरी रात तुम्हारी सुरक्षा के लिए प्रार्थना करती रही। अन्त में ईश्वर में हमारी प्रार्थनाएँ सुन ली और तुम इस बड़े इनाम को पाने वाले सबसे भाग्यशाली व्यक्ति हो। मुझे वास्तव में तुम पर गर्व है।

Scene IV (सीना IV)

(Akbar’s court. The Emperor is sitting on his throne. Birbal is beside him. The courtiers and guards are standing in the Darbar. Denu and his family enter the Darbar. They bow before the king.)
(अकबर’स कोर्ट। द ऐम्परर इज सिटिंग ऑन हिज थ्रोन। बीरबल इज बिसाइड हिम। द कोर्टियस एण्ड गार्ड्स आर स्टेन्डिग इन द दरबार। दीनू एण्ड हिज फेमिली ऐन्टर द दरबार। दे बो बिफोर द किंग।)

Denu : Salutations. Your Majesty.
(दीनू : सेल्यूटेशन्स। योर मैजेस्टी।)
Akbar : Come, You are indeed a brave young man. You certainly deserve the reward.
(अकबर : कम, यू आर इन्डीड अ ब्रेव यंग मैन। यू सर्टेनली डिजर्व द रिवार्ड।)

(A maid brings a silver tray laden with gold coins)
(अ मेड ब्रिग्स अ.सिल्वर ट्रे लेडन विद गोल्ड कॉइन्स।)

(As Akbar is about to give the reward to Denu, a courtier interrupts.)
(ऐज अकबर इज अबाउट टु गिव द रिवार्ड टू दीनू, अ कोर्टियर इन्टरप्ट्स।)

Courtier : Your Majesty, what are you doing? This man does not deserve the reward, as he did not stand in the cold water without any help. All the courtiers were surprised and wanted explanation.
(कोर्टियर : योर मैजेस्टी, व्हाट आर यू डूइंग? दिस मैन डज नॉट डिजर्व द रिवार्ड, ऐज ही डिड नॉट स्टैण्ड इन द कोल्ड वाटर विदआउट ऐनी हैल्प। ऑल द कोर्टियर्स वेयर सरप्राइज्ड एण्ड वान्टेड एक्सप्लेनेशन।)

Courtier : Your Majesty, actually the lights from? your palace kept the washerman warm all through the night.
(कोर्टियर : योर मैजेस्टी, एक्चुअली द लाइट्स फ्रॉम योर पैलेस कैप्ट द वाशरमैन वार्म ऑल श्रू द नाइट।)

Akbar : (thoughtfully) Have you have a point. Well, in that case, there is no question of a reward.
(अकबर : (थॉटफुली) हम्म – यू हैव अ पॉइन्ट। वैल, इन दैट केस, देयर इज नो क्वैश्चन ऑफ द रिवार्ड।)
(Poor Denu goes away sadly with his family. Birbal is unhappy about this.)
(पूअर दीनू गोज अवे सैडली विद हिज फैमिली। बीरबल इज अनहैप्पी अबाउट दिस।)

दृश्य IV

अनुवाद :
अकबर का दरबार : बादशाह अपने सिंहासन पर बैठे हुए हैं। बीरबल उनके बगल में हैं। दरबारी और पहरेदार दरबार में खड़े हुए हैं। दीनू और उसका परिवार दरबार में प्रवेश करता है। वे राजा के सामने झुकते हैं।)
दीनू : अभिवादन, महाराज।
अकबर : आओ, तुम वास्तव में एक वीर पुरुष हो। तुम वास्तव में इनाम के योग्य हो।
(एक दासी चाँदी की तश्तरी में सोने के सिक्के भरकर लायी।)
(जैसे ही अकबर दीनू को इनाम देने वाले थे, तभी एक दरबारी टोकता है।)
दरबारी-महाराज, आप क्या कर रहे हैं? यह व्यक्ति इनाम के योग्य नहीं। चूँकि यह बिना किसी सहायता के ठण्डे पानी में नहीं खड़ा हुआ था।
सभी दरबारी आश्चर्यचकित थे और इसका स्पष्टीकरण चाहते थे।
दरबारी : महाराज, वास्तव में आपके महल से आने वाले प्रकाश देने वाले लैम्प की गर्मी ने धोबी को गर्म बनाये रखा।
अकबर : (विचारमग्न) हम्म! तुम्हारे पास एक तर्क है। इस तरह से, इनाम का कोई प्रश्न नहीं उठता।

Scene V (सीन V)

(The next day, at Akbar’s court. All are sitting. but Birbal’s seat is empty.)
(द नैक्स्ट डे, ऐट अकबरस कोर्ट, ऑल आर सिटिंग बट बीरबल ‘स सीट इज ऐम्प्टी।)
Akbar : Why has Birbal not come yet. He is usually punctual.
(अकबर : व्हाई हैज बीरबल नॉट कम यट। ही इज यूजुअली पंक्चुअल।)
(A messenger arrives.) (अ मैसेन्जर अराइव्स।)
Messenger : Your majesty, the Minister is in his house, and he says he will be late today.
(मैसेन्जर : योर मैजेस्टी, द मिनिस्टर इज इन हिज हाउस, एण्ड ही सेज ही विल बी लेट टुडे।)
Akbar : Why?
(अकबर : व्हाई?)
Messenger : Your Majesty, he is cooking food and will take long:
(मैसेन्जर : योर मैजेस्टी, ही इज कुकिंग फूड एण्ड विल टेक लॉंग।)
Akbar : (angrily) What nonsence! Why? We shall go and find out.
(अकबर : (ऐंग्रिली) व्हाट नॉनसेन्स! व्हाई! वी शैल गो एण्ड फाइण्ड आउट।)

(Akbar gets up and walks quickly towards Birbal’s house followed by some courtiers and guards.)
(अकबर गैट्स अप एण्ड वाक्स विक्वली टुवर्ड्स बीरबल्स हाउस फौलोड बाय सम कोर्टियर्स एण्ड गार्ड्स।)

दृश्य V

अनुवाद :
(अगले दिन, अकबर के दरबार में। सभी बैठे हुए हैं। लेकिन बीरबल का बैठने का स्थान खाली है।)

अकबर :
बीरबल अभी तक क्यों नहीं आये हैं? जबकि वे सदैव वक्त के पाबन्द हैं। (एक संदेशवाहक आता है।)

सन्देशवाहक :
महाराज, मन्त्रीजी अपने घर में हैं और वह कहते हैं कि आज इन्हें देर लगेगी।

अकबर :
क्यों?

सन्देशवाहक :
महाराज, वह अपना खाना पका रहे हैं और उसमें काफी समय लगेगा।

अकबर :
(क्रोधित होकर) : क्या बेवकूफी है। क्यों? हम जायेंगे और पता लगाएँगे। (अकबर उठते हैं और कुछ दरबारियों और पहरेदारों के साथ बीरबल के घर की ओर तेजी से चल देते हैं)

Scene VI (सीन VI)

(Birbal’s House. Birbal is sitting near a fire on the ground. Far above it, balanced on a tall tripod, is a cooking pot.)
(बीरबल ‘स हाऊस। बीरबल इज सिंटिंग नीयर फायर ऑनद ग्राउण्ड। फार एबव इट, बेलेन्स्ड ऑन अ टॉल ट्राइपॉड, इज अ कुकिंग पॉट।)
Akbar : Birbal! How stupid! You have kept the pot so far above the fire. How can this fire cook Your food?
(अकबर : बीरबल! हाउ स्टूपिड! यू हैव कैप्ट द पॉट सो फार एबव द फायर। हाऊ कैन दिस फायर कुक योर फूड?)
Birbal : (with a twinkle in his eye). If this fire can’t cook food in this cooking pot, how can the lights of your palace warm Denu in the cold water of the Yamuna?
(बीरबल : (विद् अ ट्विंकल इन हिज आई)। इफ दिस फायर कॉन्ट कुक फूड इन दिस कुकिंग पॉट, हाउ कैन द लाइट्स ऑफ योर पैलेस वार्म दीनू इन द कोल्ड वाटर ऑफ द यमुना?)
Akbar immediately realizes his wrong decision and calls for the washerman.)
(अकबर इमीजिएटली रीयलाइजेस हिज रॉग डिसीजन एण्ड कॉल्स फॉर द वाशरमैन।)

दृश्य VI

अनुवाद :
बीरबल का घर। बीरबल मैदान में आग के पास बैठे हैं। उससे काफी ऊपर, एक ऊँची तिपाही पर खाना पकाने का बर्तन रखा है।
अकबर : बीरबल! कितने मूर्ख हो! तुमने बर्तन को आग के इतने ऊपर रखा है। यह आग कैसे तुम्हारा खाना पका सकती है?

बीरबल (आँखों में चमक लिए)-यदि यह आग इस बर्तन में खाना नहीं पका सकती है तो किस प्रकार आपके महल की बत्तियाँ यमुना के ठण्डे पानी में खड़े दीनू को गर्म रख सकती

(अकबर तुरन्त अपने गलत निर्णय को महसूस करता है और धोबी को बुलाता है)

Scene VII (सीन VII)

(Next day at Akbar’s court. Denu comes with his family to the Darbar. Akbar hands the tray of coins to Birbal, who gives it to Denu. Denu as well as his family are very happy. People cheer and clap. People appreciate the justice done to Denu.)
(नैक्स्ट डे ऐट अकबर’स कोर्ट। दीनू कम्स विद हिज फैमिली टु द दरबार। अकबर हैण्ड्स द ट्रे ऑफ कॉइन्स टु बीरबल, हू गिव्स इट टू दीनू। दीनू ऐज वैल ऐज हिज फैमिली आर वैरी हैप्पी। पीपुल चीयर एण्ड क्लैप। पीपुल एप्रीशिएट द जस्टिस डन टू दीनू।)

दृश्य VII

(अगले दिन अकबर का दरबार। दीनू दरबार में अपने परिवार सहित आता है। अकबर बीरबल को सिक्कों की तश्तरी देता है जो इसे दीनू को देता है। दीनू और उसका परिवार बहुत प्रसन्न है, लोग प्रसन्नता प्रकट करते हैं और ताली बजाते है। लोग दीनू को दिये न्याय की प्रशंसा करते हैं।)

Question 1.
Do you know any story about Akbar and Birbal?
(डू यू नो ऐनी स्टोरी अबाउट अकबर एण्ड बीरबल?)
क्या तुम अकबर और वीरबल के बारे में कोई कहानी जानते हो?
Answer:
Yes, I know a story about Akbar and Birbal.
(येस, आइ नो अ स्टोरी अबाउट अकबर एण्ड बीरबल।)
हाँ, मैं अकबर और वीरबल के बारे में एक कहानी जानता हूँ।

Question 2.
What was Birbal known for?
(व्हॉट वाज बीरबल नोन फॉर?)
बीरबल किसलिए जाने जाते हैं?
Answer:
Birbal was known for his wisdom.
(बीरबल वाज नोन फॉर हिज विसडम।)
बीरबल अपनी बुद्धिमानी के लिए जाने जाते हैं।

Hope the data shared has shed some light on you regarding the MP Board Solutions of Class 6 English Chapter 12 Birbal and the Washerman Questions and Answers. Do leave us your queries via the comment section and we will guide you at the earliest with help seeked. Stay connected with our website and avail the latest information in a matter of seconds.

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 1.
What is the sum of any two
(a) Odd numbers?
(b) Even numbers?
Solution:
(a) The sum of any two odd numbers is an even number.
As like, 1 + 3 = 4, 3 + 5 = 8

(b) The sum of any two even numbers is an even number.
As like, 2 + 4 = 6, 6 + 8 = 14

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 2.
State whether the following statements are True or False:
(a) The sum of three odd numbers is even.
(b) The sum of two odd numbers and one even number is even.
(c) The product of three odd numbers is odd.
(d) If an even number is divided by 2, the quotient is always odd.
(e) All prime numbers are odd.
(f) Prime numbers do not have any factors.
(g) Sum of two prime numbers is always even.
(h) 2 is the only even prime number.
(i) All even numbers are composite numbers.
(j) The product of two even numbers is always even.
Solution:
(a) False
Since, sum of two odd numbers is even and sum of one odd number and one even number is always odd.
(b) True
Since, sum of two odd numbers is even and sum of two even numbers is always even.
(c) True
(d) False
If an even number is divided by 2, then the quotient is either odd or even.
(e) False
Since, prime number 2 is even.
(f) False
Factors of prime numbers are 1 and the number itself.
(g) False
Sum of two prime numbers is either even or odd.
(h) True
(i) False
Since, even number 2 is prime i.e., not composite.
(j) True

Question 3.
The numbers 13 and 31 are prime numbers. Both these numbers have same digits 1 and 3. Find such pairs of prime numbers upto 100.
Solution:
Pairs of prime numbers having same digits upto 100 are 17 and 71; 37 and 73; 79 and 97

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 4.
Write down separately the prime and composite numbers less than 20.
Solution:
Prime numbers less than 20 are 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19
Composite numbers less than 20 are 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 18

GCF calculator helps you find the biggest number that can divide two integers, calculate factors and the greatest common factor of two positive integers.

Question 5.
What is the greatest prime number between 1 and 10?
Solution:
The greatest prime number between 1 and 10 is 7.

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 6.
Express the following as the sum of two odd primes.
(a) 44
(b) 36
(c) 24
(d) 18
Solution:
(a) 44 = 3 + 41
(b) 36 = 5 + 31
(c) 24 = 7 + 17
(d) 18 = 7 + 11

Question 7.
Give, three pairs of prime numbers whose difference is 2.
[Remark: Two prime numbers whose difference is 2 are called twin primes].
Solution:
Three pairs of prime numbers whose difference is 2 are 3 and 5; 5 and 7; 11 and 13.

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 8.
Which of the following numbers are prime?
(a) 23
(b) 51
(c) 37
(d) 26
Solution:
23 and 37 are prime numbers and 51 and 26 are composite numbers.
Thus, numbers in option (a) and (c) are prime.

Question 9.
Write seven consecutive composite numbers less than 100 so that there is no prime number between them.
Solution:
Seven consecutive composite numbers less than 100 are 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 10.
Express each of the following numbers as the sum of three odd primes:
(a) 21
(b) 31
(c) 53
(d) 61
Solution:
(a) 21 = 3 + 7 + 11
(b) 31 = 3 + 11 + 17
(c) 53 = 13 + 17 + 23
(d) 61 = 13 + 19 + 29

MP Board Class 6th Maths Solutions Chapter 3 Playing With Numbers Ex 3.2

Question 11.
Write five pairs of prime numbers less than 20 whose sum is divisible by 5.
(Hint :3 + 7 = 10)
Solution:
Since, 2 + 3 = 5; 7 + 13 = 20; 3 + 17 = 20; 2 + 13 = 15; 5 + 5 = 10 and 5, 10, 15, 20 all are
divisible by 5.
So, five pairs of prime numbers less than 20 whose sum is divisible by 5 are 2, 3; 2, 13; 3, 17; 7, 13; 5, 5.

Question 12.
Fill in the blanks:
(a) A number which has only two factors is called a ___.
(b) A number which has more than two factors is called a ___.
(c) 1 is neither ___ nor ___.
(d) The smallest prime number is ___.
(e) The smallest composite number is ___.
(f) The smallest even number is ___.
Solution:
(a) Prime number
(b) Composite number
(c) Prime number, composite number
(d) 2
(e) 4
(f) 2

MP Board Class 6th Maths Solutions

MP Board Class 6th Science Solutions Chapter 1 Food: Where Does it Come From?

MP Board Class 6th Science Solutions Chapter 1 Food: Where Does it Come From?

Food: Where Does it Come From? Text Book Exercise

Mp Board Class 6 Science Solution Question 1.
Do you find that all living beings need the same kind of food?
Answer:
No, we know that the different organisms eat different kinds of food. For example, human being eats roti, dal, rice, bread, vegetables and rice, etc. Buffalo, cow and some other animals eats grass, oil cake, grains, hay, etc. Cat and dog eats small animals, milk, roti, bread and birds, etc. Tiger, lion eat other animals. Thus, we can say that different living beings eat different kind of food.

Mp Board Class 6 Science Solution Chapter 1 Question 2.
Name the five plants and their parts that we eat?
Answer:

Plants:

  1. Radish
  2. Carrot
  3. Mustard
  4. Potato
  5. Maize

Parts that we eat:

  1. Roots and leaves
  2. Roots
  3. Seeds, oil and leaves
  4. Roots
  5. Fruits

Mp Board Class 6 Science Solution English Medium Question 3.
Match the items in Column A with that in Column B.
Mp Board Class 6 Science Solution
Answer:

(i) (d)
(ii) (c)
(iii) (a)
(iv) (b)

Mp Board Class 6 Science Chapter 1 Question 4.
Fill up the blanks with the words gives:
herbivore, plant, milk, sugarcane, carnivore

  1. Tiger is a ……………………… because it eats only meat.
  2. Deer eats only plants products and so, is called ……………………….
  3. Parrot eats only ………………….. products.
  4. The …………………….. that we drink, which comes from cows, buffaloes and goats is an animal product.
  5. We get sugar from ……………………..

Answer:

  1. Carnivore
  2. Herbivore
  3. Plant
  4. Milk
  5. Sugarcane.

Projects And Activities

Mp Board Solution Class 6 Science Activity 1.
You must have seen a garden lizard around your home. Next time whenever you see it, observe carefully and find out what it takes for food. Is the food different from that of a house lizard?
Answer:
A garden lizard takes mosquitoes, house flies while a house lizard takes insects only.

Mp Board Class 6th Science Solution Activity 2.
Make a list (with pictures, when possible) of food items generally taken by people of different regions of India. Place these on a large outline map of India to display in your classroom?
Answer:
Mp Board Class 6 Science Solution Chapter 1

Mp Board Class 6th Science Solution English Medium Activity 3.
Find out the names of plants that grow in water and which are eaten as food?
Answer:
Lotus, lily, algae and chest – nut, etc. are grow in water and which are eaten as food.

Mp Board Solution Class 6th Science Activity 4.
Make a table to show that the type of food the animals eat?
Answer:
Mp Board Class 6 Science Solution English Medium

Mp Board Solution Class 6 Activity 5.
In the table give below names of some of the things are given. Write their uses and sources in front of them?
Mp Board Class 6 Science Chapter 1
Answer:
Mp Board Solution Class 6 Science

Class 6 Science Chapter 1 Mp Board Activity 6.
Prepare a table to show animals which eats only plants, other animals and both plants and animals?
Answer:
Mp Board Class 6th Science Solution

Class 6th Science Mp Board Activity 7.
Make a table that what do your friends eat?
Answer:
Mp Board Class 6th Science Solution English Medium

Mp Board 6th Class Science Solutions Activity 8.
Make a table to show some food items and their ingredients?
Answer:
Food items and their ingredients
Mp Board Solution Class 6th Science

Mp Board Class 6 Science Book Pdf Activity 9.
Prepare a table to show ingredients used to prepare food items and their sources?
Answer:
Ingredients used to prepare food items and their sources
Mp Board Solution Class 6

Mp Board Class 6 Science Solution In English Activity 10.
How will you sprout the seeds?
Answer:

1. Take some dry seeds of chana or raoong.
2. Put a small quantity of seeds is a container filled with water and leave this aside for a day.
3. Next day, drain the water completely and leave the seeds in the vessel. Wrap them with a piece of wet cloth and set aside.
4. The following day, a small white structure may have grown out of the seeds. If so, the seeds have sprouted.

Class 6 Science Chapter 1 Mp Board

If not, wash the seeds in water, drain the water and leave them aside for another day, covered with a wet cloth.

5. Further, the next day, the seeds would have sprouted.
6. Further, the next day, the seeds would have sprouted.
7. After washing these sprouted seeds, we can eat them.
8. They can also be boiled. Add some spices and get a tasty snack to eat.
Class 6th Science Mp Board

Food: Where Does it Come From? Intex Questions

Class 6th Mp Board Science Question 1.
Paheli want to know if any of our food comes from sources other than plants and animals?
Answer:
No.

Science Class 6 Mp Board English Medium Question 2.
Paheli wants to know where you would place human beings, while filling table of Activity 6?
Answer:
Omnivoxes.

Food: Where Does it Come From? Additional Important Questions

Objective Type Questions Food: Where Does it Come From?

Mp Board 6th Class Science Book Question 1.
Choose the correct answer:

Question (a)
Cat is a omnivores because it eats:
(a) Plants
(b) Animals
(c) Both of these
(d) None of these.
Answer:
(c) Both of these

Question (b)
Sugar is made from:
(a) Water
(b) Wheet
(c) Rice
(d) Sugarcane
Answer:
(d) Sugarcane

Question (c)
The source of chicken curry is:
(a) Plants
(b) Animals
(c) Both of these
(d) None of these
Answer:
(b) Animals

Question (d)
Seeds of mustard plants give us:
(a) Oil
(b) Fruit
(c) Both of these
(d) None of these
Answer:
(a) Oil

Question (e)
Human beings are –
(a) Herbivores
(b) Carnivores
(c) Omnivores
(d) None of these
Answer:
(c) Omnivores

Question 2.
Fill in the blanks:

  1. Food is essential for all ………………….. beings.
  2. Animals provides us ……………………..
  3. All animals are …………………… because of their food habits.
  4. Horse is a herbivorous animal because it eats …………………………
  5. Honey is obtained from …………………….

Answer:

  1. Living
  2. Food
  3. Different
  4. Herbivorous
  5. Honey – Bees.

Question 3.
Which of the following statements are true (T) or false (F):

  1. Milk gives us proteins.
  2. Animals that feed on both plants and animals are called omnivorous.
  3. Animals do not provide us food.
  4. All living beings need the same kind of food.
  5. Animals do not depend for their food on plants.
  6. Human beings are omnivores.

Answer:

  1. True
  2. True
  3. False
  4. False
  5. False
  6. True.

Question 4.
Give one word for the following:

  1. Animals which eat plants and plant products only.
  2. Animals which eat other animals.
  3. Animals which eat both plants and animals.

Answer:

  1. Herbivores
  2. Carnivores
  3. Omnivores.

Question 5.
Match the names of same animals in column A with their common food in column B:
MP Board Class 6th Science Solutions Chapter 1 Food Where Does it Come From img 13
Answer:

(i) – (c)
(ii) – (f)
(iii) – (a)
(iv) – (g)
(v) – (b)
(vi) – (e)
(vii) – (d)

Food: Where Does it Come From? Very Short Answer Type Questions

Question 1.
How many materials or ingredients are needed to prepare a dish of boiled rice?
Answer:
Two, i.e., raw rice and water.

Question 2.
What are the sources of rice or wheat?
Answer:
The sources of rice or wheat are fields and plants.

Question 3.
Name some food products we obtain from animals?
Answer:
Milk, egg and meat.

Question 4.
Which animals provide us milk?
Answer:
Buffalo and cow.

Question 5.
Which animals provide us eggs?
Answer:
Hen.

Question 6.
Name some animals that provide us food?
Answer:
Buffalo, cow and goat.

Question 7.
Which parts of a plant are our food?
Answer:
We eat many leafy vegetables. We eat fruits of some plants. Sometimes roots, stems and even flowers of plant are our food.

Question 8.
Name any two oil – yielding plants?
Answer:
Sunflower and mustard plants.

Question 9.
What are herbivorous?
Answer:
The animals which depend on only green plants for their food like cow, goat, etc.

Question 10.
What are carnivorous?
Answer:
The animals which eat only other animals Tiger and Lion are carnivorous.

Question 11.
What are omnivorous?
Answer:
The animals who can feed on plants and other animals both are called omnivorous like man, cat, dog, etc.

Question 12.
Name any two invertebrates?
Answer:

  1. Earthworm
  2. Insects.

Question 13.
What is the food of a frog?
Answer:
Small insects.

Question 14.
What is the food of fishes?
Answer:
It feeds upon microplants and aquatic insects.

Question 15.
Which types of foods are eaten by buffalo and cow?
Answer:
Buffalo and cow eat oil cake, grass, hay, leaf and grain.

Question 16.
What is the smallest constituent of plant or animal?
Answer:
The smallest constituent of plants and animal is cell.

Question 17.
Give one example of each plant which is reproduced by (i) stems, (ii) leaves?
Answer:

  1. Potato, ginger are reproduced by stems.
  2. Bryophyllum is reproduced by leaves.

Question 18.
Where do we get honey?
Answer:
We get honey from honey – bees, which is collected from sweet, juice or nector of flowers.

Question 19.
Name some animals which eat only plants?
Answer:
Buffalo, cow, goat, sheep and deer.

Question 20.
Name some animals which eat both plants and animals?
Answer:
Dog and crow.

Question 21.
Name some animals with lay eggs?
Answer:
Frog, snakes, birds, etc. lay eggs.

Food: Where Does it Come From? Short Answer Type Questions

Question 1.
Name the animals which provide us milk, meat, egg, and honey?
Answer:
We get milk from buffalo, goat, cow and sheep, we get meat from, fish, goat, hen, etc., we get eggs from hens. Honey is obtained from honey – bees.

Question 2.
Name the plants from which we obtained grains, oils, fruits and pulses?
Answer:
We get grains from wheat, rice and maize, etc. we get oils from sunflower, mustard, ground nut and soyabean plants, etc. We get fruits from mango, banana, guava, orange and papaya plants. We get pulses from urad, moong, masoor, and gram plants.

Question 3.
Name the plants from which we obtained vegetables?
Answer:
We get vegetables from radish, brinjal, cabbage, carrot, cauliflower, and peas plants, etc. These vegetables are in the form of roots, stems leaves and fruits.

Question 4.
How are plants different from animals?
Answer:
Difference between plants and animals are:
plants:

  1. All green plants prepare their own food.
  2. Plants cannot move from one place to another. But they show movement only in the position.

Animals:

  1. Animals cannot prepare their own food. They take their food from plants.
  2. Animals can move from one place to another.

Question 5.
Give five examples each of plants producing, cereals, vegetables, fruits, medicines and timber?
Answer:

  1. Cereals plants: Moong, urad, iram, pla, masoor.
  2. Vegetables – Carrot, radish, turnip, cauliflowers and tomato.
  3. Fruits – Apple, guava, orange and mango.
  4. Medicines – Neem, tulasi, podina, ginger and peepal.
  5. Timber – Neem, guava, jamun, babool and palms.

Question 6.
How can plants be classified?
Answer:
Plants can be classified on the basis of following:

  1. Plants can be classified on the basis of their habitat. i.e., water plants, land plants, sea/land plants, water plants, desert plants.
  2. They can be classified on the basis of their structure like herb, shurb or tree.
  3. They can be classified on the basis of their food habits like autotrophic plants, insectivorous plants, heterotrophic plants.

Food: Where Does it Come From? Long Answer Type Questions

Question 1.
Write a short note on the importance of plants and animals in our daily life?
Answer:
Most of the things we use in our daily life are obtained from plants or animals.

  1. Our food items like wheat, rice, pulses, species, oil, vegetables and fruits are obtained from plants.
  2. Milk, ghee, butter, curd, egg and meat are obtained from animals.
  3. Fibers like silk, wool and leather are obtained from animals.
  4. Many materials for shelter house, construction and furniture are also obtained from plants.
  5. Some plants are used for decorative purposes.
  6. Most of the medicines are obtained from living sources. Thus plants are food producing, timber producing, fiber producing and medicine producing source. Plants are also responsible for producing oxygen which is essential for life.
  7. Animal produce very important material for us. Milk, ghee, egg, meat, silk, leather etc. are produced by animals. They plough our fields and work for transportation. In this way we can say that plants and animals are very important for us.

Question 2.
What are similarities and dissimilarities between plants and animals?
Answer:
Similarities between plants and animal:

  1. Both can grow.
  2. Both can respire.
  3. Both can reproduce.
  4. Both can excrete.
  5. Both can show response to stimuli.

Dissimilarities between plants and animals:

  1. Plants can prepare their own food in green leaves with the help of carbondioxide, water, minerals and sunlight. But animals can’t prepare their own food.
  2. Plant’s cannot move from one place to another, but animals can move from one place to another.

MP Board Class 6th Science Solutions

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 14 नारियल का बगीचा-केरल

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 14 नारियल का बगीचा-केरल

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Chapter 14 पाठ का अभ्यास

पाठ 14 नारियल का बगीचा केरल MP Board Class 6th प्रश्न 1.
सही विकल्प चुनकर लिखिए

(क) आदि शंकराचार्य का जन्म हुआ था
(i) रामेश्वरम् में
(ii) अहमदाबाद में,
(iii) केरल में
(iv) मुम्बई में।
उत्तर
(iii) केरल में

(ख) केरल का नृत्य है
(i) कुचीपुड़ी
(ii) भरतनाट्यम्
(iii) कथकली
(iv) भांगड़ा।
उत्तर
(iii) कथकली

(ग) इमली के मसालेदार पानी को केरल में कहते
(i) रसम
(ii) सांभर,
(iii) उत्तपम
(iv) चटनी।
उत्तर
(i) रसम

(घ) केरल के पश्चिम में स्थित है
(i) हिन्द महासागर
(ii) अरब सागर
(iii) भूमध्य सागर
(iv) बंगाल की खाड़ी।
उत्तर
(ii) अरब सागर

नारियल का बगीचा केरल MP Board Class 6th प्रश्न 2.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए

(क) केरल का मुख्य त्योहार ……. है।
(ख) केरल में नीलगिरि पर्वत पर ………….के बगीचे में
(ग) केरल की राजधानी ………………है
(घ) रामकृष्ण मेनन केरल के होकर भी अच्छी ………….. बोलते थे।
(ङ) केरल के लोग नृत्य और संगीत के बड़े ………………है
उत्तर
(क) ओणम
(ख) चाय
(ग) त्रिवेन्द्रम
(घ) हिन्दी
(ङ) शौकीन।

नारियल का बगीचा MP Board Class 6th प्रश्न 3.
एक या दो वाक्य में उत्तर दीजिए

(क) रामकृष्ण मेनन का वतन कहाँ था ?
उत्तर
रामकृष्ण मेनन का वतन केरल की राजधानी त्रिवेन्द्रम में है।

(ख) लेखक को प्लेटफार्म पर खड़े सज्जन पर दया क्यों आ गई?
उत्तर
प्लेटफार्म पर खड़े सज्जन पर लेखक को दया इसलिए आ गई कि एक पहलवाननुमा लड़का डिब्बे के दरवाजे में खड़ा होकर उसे डिब्बे में चढ़ने नहीं दे रहा था। गाड़ी चलने वाली थी। उन सज्जन ने अनेक बार मिन्नतें की लेकिन उस लड़के ने उस यात्री को चढ़ने नहीं दिया। जब लेखक ने पहल की तो वह बेचारा प्लेटफार्म से डिब्बे में चढ़ सका।

(ग) केरल के वनों में कौन-कौन से वृक्ष होते हैं ?
उत्तर
केरल के वनों में सागौन, शीशम, रबर और चन्दन के वृक्ष होते हैं। नारियल का पेड़ उनकी प्रतिदिन की आवश्यकताओं को पूरा करता है।

(घ) केरलवासी नारियल को कौन-सा वृक्ष कहते
उत्तर
केरलवासी नारियल को कल्पवृक्ष कहते हैं।

(ङ) केरल के लोगों का पहनावा कैसा है ?
उत्तर
केरल में गर्मी बहुत पड़ती है, इसलिए वहाँ के लोग ढीले-ढाले कपड़े पहनते हैं। वे लुंगी ही पहनते हैं। स्त्रियाँ धोती और ब्लाउज पहनती हैं। उनके कपड़े प्राय: सफेद रंग के ही ज्यादा होते हैं।

(च) कथकली’ का नाम कथकली क्यों पड़ा?
उत्तर
‘कथकली’ नामक नृत्य कला में अनेक कथाओं को नृत्य में डाल लिया जाता है। इसलिए इसे कथकली कहा जाता है।

प्रश्न 4.
तीन से पाँच वाक्यों में उत्तर दीजिए

(क) नारियल के पेड़ की क्या उपयोगिता है ?
उत्तर
नारियल अमृत के समान मीठा पानी देता है। उसकी गिरी से साग-सब्जी, चटनी बनती है। उसके गोले से तेल निकलता है जो साबुन बनाने और सिर में डालने के काम आता है। इसके तने से पानी की नाली बनती हैं। उससे रस्सी, मोटे । रस्से, चटाई, कूँची पायदान बनाये जाते हैं। नारियल के छिलकों से कटोरे, प्याले, चमचे बनते हैं। इसकी लकड़ी से और पत्तियों से मकान की छत बनाई जाती है।

(ख) केरल को भारत का नन्दनवन क्यों कहते हैं ?
उत्तर
केरल भारतवर्ष का नन्दनवन है क्योंकि यहाँ की प्राकृतिक सुन्दरता चारों ओर बिखरी पड़ी है, जिस तरह स्वर्ग में नन्दनवन अपनी छटा से देवताओं के मन का रंजन करता रहता है, वैसे ही यहाँ के वन समूल में अनेक तरह के पेड़-पौधे पाये जाते हैं। इन पेड़-पौधों ने केरल को प्राकृतिक सुन्दरता दे दी है। रंग-बिरंगे फूलों और चन्दन आदि के वृक्षों की गंध चारों ओर बिखरती रहती है। इसलिए केरल को स्वर्ग का बगीचा नन्दनवन । कहा गया है।

(ग) केरल के खान-पान में मुख्य भोजन क्या है ?
उत्तर
केरल के लोगों का मुख्य रूप से भोजन चावल ही है। इस चावल से वहाँ भिन्न-भिन्न वस्तुएँ बनाई जाती हैं। चावल के साथ रसम तथा सांभर भी बनता है। रसम एक तरह का मसालेदार पानी होता है और सांभर एक प्रकार की दाल होती है। इडली और डोसा यहाँ के लोगों का खाद्य पदार्थ है।

(घ) ‘ओणम’ के दिन केरलवासी क्या करते हैं?
उत्तर
ओणम के दिन केरलवासी नौका और लक्ष्मी की पूजा करते हैं। अनेक मिठाइयाँ बनती हैं। नौका प्रतियोगिता होती है। नौकाओं में बैठे लोग मीठे स्वरों में गीत गाते हैं। हाथियों पर देवताओं की सवारी निकाली जाती है। संगीत और नृत्य के कार्यक्रम होते हैं। कथकली नृत्य होता है।

(ङ) केरल में कौन-सी नृत्य कला विकसित हुई ? इसकी क्या विशेषता है ?
उत्तर
केरल में कथकली नामक नत्य कला विकसित हुई है। इस कला की यह विशेषता है कि इसमें अनेक कथाओं को नृत्य में ढाल लिया जाता है। अत: इसे ‘कथकली’ में कहा जाता है। यह ‘कथकली’ नृत्य आज पूरे भारत में प्रसिद्ध है।

प्रश्न 5.
सोचिए और बताइए

(क) ‘जैसा देश, वैसा वेश’ रामकृष्ण ने ऐसा क्यों कहाँ ?
उत्तर
रामकृष्ण ने ‘जैसा देश वैसा वेश’ कहावत इसलिए कही कि मनुष्य जिस स्थान और जलवायु वाले प्रदेश में रहता है, तो वह वहाँ के मौसम के अनुकूल अपने वस्त्रों का चुनाव करता है और उन्हें पहनता है। रामकृष्ण लुंगी पहने हुए थे। क्योंकि केरल में गर्मी अधिक होती है, अत: लोग ढीले-ढाले वस्त्र पहनते हैं।

(ख) केरल में ढीले-ढाले और सफेद कपड़े क्यों पहने जाते हैं?
उत्तर
केरल में मौसम गर्म होता है। गर्मी के कारण लोग ढीले-हाले कपड़े पहनते हैं जिससे उन्हें गर्मी कम लगे। सफेद कपड़ा भी प्रायः गर्मी नहीं देता है। इसलिए वे सफेद कपड़े पहनते हैं।

(ग) रामकृष्ण मेनन ‘केरल’ को अपना बतन क्यों कहते हैं?
उत्तर
रामकृष्ण मेनन का जन्म केरल की राजधानी त्रिवेन्द्रम में हुआ है और त्रिवेन्द्रम केरल की राजधानी है। अत: केरल को वे अपना वतन कहते हैं।

(घ) पहलवाननुमा लड़का सज्जन को ट्रेन के अन्दर क्यों नहीं आने दे रहा था ?
उत्तर
पहलवाननुमा लड़का सज्जन को ट्रेन के अन्दर इसलिए नहीं आने दे रहा था कि उस सज्जन के आने देने से डिब्बे में भीड़ हो सकती है। साथ ही वह दरवाजे पर खड़ा होकर प्रकृति के सुन्दर दृश्य देख रहा था। उसे हवा का भी आनन्द मिल रहा था।

प्रश्न 6.
अनुमान और कल्पना करके प्रश्नों के उत्तर दीजिए

(क) यदि लेखक उस सज्जन को ट्रेन के अन्दर आने में मदद नहीं करते तो उनका क्या होता?
उत्तर
यदि लेखक उस सज्जन को ट्रेन के अन्दर आने में मदद नहीं करते तो वह बेचारे उसी प्लेटफार्म पर ही रह गए होते। ट्रेन चली जाती। उन सज्जन का कोई भी परिचित वहाँ नहीं था। वह रात भर प्लेटफार्म पर ही पड़ा रहता।

(ख) यदि केरल का मौसम कश्मीर जैसा होता तो वहाँ के जन-जीवन पर क्या प्रभाव पड़ता?
उत्तर
यदि केरल का मौसम कश्मीर जैसा होता, तो वहाँ का जन-जीवन अब की अपेक्षा बिल्कुल विपरीत होता। उनका खान-पान बिल्कुल भिन्न होता। उनका पहनावा भी ढीला-ढाला न होकर वे कसे हुए वस्त्र पहनते, गर्म कपड़े पहनते। वे रंगीन कपड़े पहनना पसन्द करते। उन लोगों के शरीर का रंग भी गोरा होता। प्राकृतिक परिस्थिति के अनुसार उनका जन-जीवन प्रभावित होकर भिन्न तरह का होता।

भाषा की बात

प्रश्न 1.
शुद्ध उच्चारण कीजिए
त्रिवेन्द्रम, ग्रीष्मकालीन, कम्पार्टमेन्ट, सेन्टीमीटर।
उत्तर
कक्षा में अध्यापक महोदय की सहायता से उच्चारण करना सीखिए और अभ्यास कीजिए।

प्रश्न 2.
वर्तनी शुद्ध कीजिए
(i) वृरक्षों
(ii) गोर
(iii) आतमियता
(iv) हांफते
(v) पत्तीयों
(vi) कार्यकरम।
उत्तर
(i) वृक्षों
(ii) गौर
(iii) आत्मीयता
(vi) हाँपत
(v) पत्तियों
(vi) कार्यक्रम

प्रश्न 3.
‘ता’ प्रत्यय जोड़कर पाँच नए शब्द बनाइए।
उत्तर

  1. सहजता
  2. सरलता
  3. कठिनता
  4. तरलता
  5. मलिनता
  6. गहनता
  7. समीपता।

प्रश्न 4.
‘इक’ प्रत्यय जोड़कर नए शब्द बनाइए।
(1) संस्कृत
(2) संसार
(3) समाज
(4) प्रकृति
(5) धर्म।
उत्तर

  1. संस्कृत + इक = सांस्कृतिक
  2. संसार + इक = सांसारिक
  3. समाज+इक = सामाजिक
  4. प्रकृति + इक = प्राकृतिक
  5. धर्म + इक = धार्मिक

प्रश्न 5.
नीचे लिखे शब्दों में तत्सम एवं तद्भव शब्द पहचान कर लिखिए
रात, पितृ, बहन, नाच, बानर, रस्सी, पिता, भगिनी, नृत्य, बंदर, चाँद, रज्जु, चन्द्रमा, रात्रि। तत्सम
उत्तर
MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 14 नारियल का बगीचा-केरल 1

प्रश्न 6.
दिए गए सर्वनाम से रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए
(मेरी, वह, मुझे, मैं, मैंने।)
(क) ………….. उन सज्जन की मदद की।
(ख)……………. अपनी जगह से उठा।
(ग)…………..उन पर दया आ गई।
(घ) आप …………… जगह पर बैठिए।
(ङ) खिड़की पर खड़ा………….. नवयुवक हमारी बातें सुन रहा था।
उत्तर
(क) मैंने
(ख) मैं
(ग) मुझे
(घ) मेरी
(ङ) वह।

नारियल का बगीचा-केरल परीक्षोपयोगी गद्यांशों की व्याख्या 

(1) हमारा केरल भारत का नन्दनवन है। आप देखेंगे कि उसका प्राकृतिक सौन्दर्य कश्मीर से जरा भी कम नहीं। आदि शंकराचार्य का जन्म केरल में हुआ। इसलिए उस प्रदेश का धार्मिक एवं सांस्कृतिक महत्व भी है।

सन्दर्भ-प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य-पुस्तक ‘भाषाभारती’ के पाठ ‘नारियल का बगीचा केरल’ पाठ से ली गई हैं। यह पाठ संकलित है।

प्रसंग-इन पंक्तियों में केरल के विषय में जानकारी दी गई है।

व्याख्या-लेखक का सहयात्री केरल का ही निवासी है। उसने बताया कि केरल बहुत सुन्दर प्रदेश है। अपनी प्राकृतिक सुन्दरता से उसे भारत का नन्दनवन कहा जाता है। उसकी प्राकृतिक सुन्दरता इतनी प्रभावकारी है कि धरती का स्वर्ग कहा जाने वाला | कश्मीर भी उससे कम पड़ सकता है। केरल वह प्रान्त है जहाँ आदि शंकराचार्य ने जन्म लिया था। उन्होंने भारतीय धर्म और संस्कृति को महान् बनाया, इसलिए इस प्रदेश का धर्म के क्षेत्र में बहुत बड़ा महत्व है। धर्म और संस्कृति को विकसित करने में इस प्रदेश की भूमिका अति महत्वपूर्ण है।

(2) हमारे जंगलों में शेर, भेड़िया, रीछ, चीता आदि पशु बड़ी संख्या में पाए जाते हैं। हाथी भी खूब मिलते हैं। असम की ही तरह उनका उपयोग हमारे यहाँ लकड़ियों को होने तथा सवारी करने में होता है। असम की ही तरह हमारे यहाँ नीलगिरी पर्वत पर चाय के बगीचे हैं। इसके अलावा कालीमिर्च, इलायची, सुपारी तथा नागरवेल भी यहाँ बड़ी मात्रा में पैदा होते हैं।”

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-केरल के जंगलों में पाये जाने वाले पशुओं के विषय में बताया गया है तथा उनका उपयोग क्या है, इसे बताते हुए वहाँ की प्रमुख उपजों के बारे में जानकारी दी है।

व्याख्या-केरल के वनों में पाये जाने वाले जंगली पशुओं में शेर, भेड़िया, रीछ, चीता आदि बड़ी संख्या में हैं। वहाँ जंगलों में हाथी भी बड़ी संख्या में मिलते हैं। इन हाथियों को लोग पालते भी हैं। इनसे लकड़ियों को एक स्थान से दूसरे स्थान पर ढोकर ले जाने का काम लिया जाता है। इसके अतिरिक्त इन हाथियों पर सवारी भी करते हैं। जिस तरह असम में हाथियों से लकड़ी ढोने का काम और सवारी करने का काम लिया जाता है, उसी तरह यहाँ भी इन हाथियों का दुलाई और सवारी के मतलब से अधिक महत्व है। नीलगिरि पर्वत की ढलानों वाली भूमि पर असम की तरह ही चाय की खेती की जाती है। चाय के बड़े क्षेत्रफल में बगीचे हैं। इसके अलावा केरल में कालीमिर्च, इलायची, सुपारी तथा नागरवेल को उगाया जाता है। इनको मसाले व औषधियों के रूप में भी प्रयोग किया जाता है।

(3) केरल में समुद्री किनारों, झीलों, नदियों तथा नहरों के कारण एक स्थान से दूसरे स्थान पर नावों से यात्रा की जाती है और यह सरल तथा सुगम भी होती है। वैसे हमारी राजधानी त्रिवेंद्रम से उत्तर की ओर एक रेलमार्ग जाता है लेकिन हमारे यहाँ रेल बहुत नहीं हैं। हाँ, पक्की सड़कें हैं।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-केरल में यात्रा के साधनों के बारे में बताया जा रहा है।

व्याख्या-केरल समुद्री किनारों से घिरा है, यहाँ झीलें और नदियाँ बहुत हैं। इन नदियों से नहरें निकाली गई हैं। अत: समुद्री किनारों, झीलों, नदियों और नहरों की संख्या बहुत है। इसलिए इनमें नावें चलाकर यात्रा की जाती है। इसलिए यात्रा करने का खर्च भी कम आता है। यह यात्रा बहुत सरल और आसान होती है। केरल की राजधानी त्रिवेन्द्रम है। त्रिवेन्द्रम से उत्तर की ओर आने वाला मात्र एक ही रेलमार्ग है। केरल में रेल बहुत कम हैं। वहाँ सड़क मार्ग हैं। सड़कें साफ-सुथरी और पक्की हैं।

(4) ओणम हमारा मुख्य त्योहार है। इस त्योहार पर घरों को सजाया जाता है। नौका और लक्ष्मी की पूजा की जाती है। तरह-तरह की मिठाइयाँ बनाई जाती हैं। इस त्योहार पर नौका प्रतियोगिता होती है।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-केरल के त्योहार और खेल आदि के विषय में बताया गया है।

व्याख्या-केरल में त्योहार भी मनाए जाते हैं। उनमें ओणम’ त्योहार मुख्य है। इस त्योहार के आने से पहले घरों की सफाई की जाती है। उन्हें सजाया जाता है। इस दिन नौका और लक्ष्मी की विशेष रूप से पूजा की जाती है। सच पूछा जाये तो नाव ही उनकी जीविका का मुख्य साधन है। अनेक तरह की मिठाइयाँ बनाई जाती हैं। नौकाओं (नावों) की प्रतियोगिता (मुकाबला परीक्षा) होती है। जो भी नाविक अच्छा नाविक सिद्ध होता है, उसे पुरस्कृत किया जाता है।

MP Board Class 6th Hindi Solutions

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 14 जन्तुशाला

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 14 जन्तुशाला

MP Board Class 6th Sanskrit Chapter 14 अभ्यासः

Jantushala In Sanskrit MP Board प्रश्न 1.
एक वाक्येन उत्तरं लिखत (एक वाक्य में उत्तर लिखो)
(क) वानरः कुत्र भ्रमति? (बन्दर कहाँ घूमता है?)
उत्तर:
वानरः पञ्जरे भ्रमति। (बन्दर पिंजड़े में घूमता है।)

(ख) कः उच्चैः गर्जति? (ऊँचे स्वर में कौन गरजता है?)
उत्तर:
सिंहः उच्चैः गर्जति। (शेर ऊँचे स्वर में गर्जना करता है।)

(ग) मकरः कुत्र वसति? (मगरमच्छ कहाँ रहता है?)
उत्तर:
मकरः जले वसति। (मगरमच्छ जल में रहता है।)

(घ) जन्तुशालायां कः नृत्यति? (जन्तुशाला में कौन नाचता है?)
उत्तर:
जन्तुशालायां मयूरः नृत्यति। (जन्तुशाला में मोर नाचता है।)

Mp Board Solution Class 6 Sanskrit प्रश्न 2.
रिक्तस्थानं पूरयत (रिक्त स्थान को पूरा करो)
(क) तव ………….. नमः।
(ख) मयूरः अस्माकं ………….. पक्षी अस्ति।
(ग) जन्तवः अस्माकं …………… सन्ति।
(घ) सिंहः ……….. गर्जति।
उत्तर:
(क) जनकाय जनन्यै च
(ख) राष्ट्रियः
(ग) मित्राणि
(घ) उच्चैः।

Class 6th Sanskrit Chapter 14 MP Board प्रश्न 3.
निम्नलिखिततालिकया वाक्यरचनां कुरुत (निम्नलिखित तालिका से वाक्य रचना कीजिए)
Jantushala Meaning In Hindi MP Board
उत्तर:

  1. वानरः वृक्षे वसति।
  2. सिंहः उच्चैः गर्जति।
  3. अहम् खगान् अपश्यम्।
  4. सरोवरे कमलानि विकसन्ति।
  5. वृक्षेषु फलानि सन्ति।

Jantushala In Sanskrit In Hindi MP Board प्रश्न 4.
रिक्तस्थानं पूरयत (रिक्त स्थान को पूरा करे)
Class 6 Sanskrit Chapter 14 Question Answer MP Board
उत्तर:

  1. तरुः = (क) तरोः, (ख) तरुणाम्, (ग) तरौ।
  2. भानुः = (क) भानोः, (ख) भानूनाम्, (ग) भानौ।
  3. शिशुः = (क) शिशोः, (ख) शिशूनाम्, (ग) शिशौ।

Class 6th Subject Sanskrit Chapter 14 MP Board प्रश्न 5.
त्वं संदीपः असि। तव मित्रम् अस्ति सुनीलः। तव विद्यालयस्य वार्षिकोत्सवस्य वर्णनं कृत्वा मित्राय एकं पत्रं लिख। (तुम संदीप हो। तुम्हारा मित्र सुनील है। अपने विद्यालय के वार्षिक उत्सव का वर्णन करके मित्र को एक पत्र लिखो।)
उत्तर:

पत्रम् मित्रम् प्रति

उज्जयिनीतः
१४-०२-….

प्रिय मित्र सुनीलः।
सस्नेह नमस्ते।
अत्र सर्वं कुशलं तत्रापि कुशलं भवतु । मम विद्यालये जनवरीमासस्य षड्विंशतिः तारिकायां वार्षिकोत्सवः सम्पन्नः अभवत्। दिसम्बर मासे अर्द्धवार्षिकी परीक्षा समाप्ता जाता। प्रत्येक कक्षा-वर्गस्य छात्रा: विविध कार्यक्रमेषु-क्रिकेट खेलम्, कन्दुक खेलम्, धावन प्रतियोगिताषु-प्रतिभागिनः आसन् सायंकाले विद्यालयस्य विशालकक्षे एकम् सांस्कृतिकम् कार्यक्रमः अपि संजातः। गीतानि, भाषणानि नाटकानि आदि कार्यक्रमानि प्रस्तुतानि छात्रैः। कार्यक्रमस्य अन्ते अस्य उत्सवस्य मुख्यः अतिथि: विद्यालयस्य प्राचार्यः आसीत्। तेन प्रतिभागिनेभ्यः छात्रेभ्यः विविधपुरस्कारैः पुरस्कृताः। सर्वाणि कार्यक्रमाणि अतिरुचिकराणि आसन्। अहं इच्छामि यत् त्वम् स्वपरीक्षानन्तरे – मम गृहं आगच्छः।

तव जनकाय जनन्यै च नमः। स्वस्ति अनुजाय। पत्रोत्तरम्। शीघ्रम् लिखतु।

तत्र मित्रम्
सन्दीपः

योग्यताविस्तारः

1. योग्यशब्दं चित्वा उचितस्थाने लिखत (उचित शब्द चुनकर उचित स्थान पर लिखो)-
काकः, पिकः, गजः, व्याघ्रः, धेनुः, शशकः, मयूरः, सिंहः, अजा, मार्जार, सर्पः, अश्वः, हरिणः, भल्लूकः, वानरः, श्वानः, महिषी, चटका।
जन्तुशाला Meaning In Hindi MP Board

2. पशुपक्षीणां चित्रावल्याः निर्माणं कुरुत। तेषां नामानि संस्कृते लिखत। (पशुपक्षियों की चित्रावली का निर्माण करो। उनके नाम संस्कृत में लिखिये)
उत्तर:
चित्रावली स्वयं निर्मित करें। पशुपक्षियों के संस्कृत में नाम-वन्य पशवः तथा ग्राम्य पशवः तालिका से लिखें।

जन्तुशाला हिन्दी अनुवाद

भोपालनगरात्
२२-१०-०५

प्रिय मित्र गोपाल!
सस्नेह नमस्ते।
अत्र सर्वं कुशलं तत्रापि कुशलं भवतु। मम मासिकमूल्याङ्कनं समाप्तम्। अहं जनकेन सह जन्तुशालाम् अगच्छम्। किं त्वं जानासि ? जन्तवः अस्माकं मित्राणि सन्ति। जन्तुशालायां जन्तवः अस्माकं मनांसि रञ्जयन्ति। तत्र अहं व्याघ्र जम्बूकं,ऋक्षं, गज, सिंह, वानरं, मकर,शशकं, हरिणं च अपश्यम्। अहं तत्र शुकं, बकं, सारसं, मयूर, हंसं तथा च अन्यान् खगान् अपि अपश्यम्।

अनुवाद :

भोपाल नगर से
२२-१०-०५

प्रिय मित्र गोपाल!
स्नेहपूर्वक नमस्ते।
यहाँ सब कुशल हैं, वहाँ भी कुशल होंगे। मेरी तिमाही परीक्षा समाप्त हो गयी हैं। मैं पिता के साथ जन्तुशाला (चिड़ियाघर) गया था। क्या तुम जानते हो ? जन्तु (प्राणी) हमारे मित्र हैं। जन्तुशाला में जन्तु हमारे मन को प्रसन्न करते हैं। वहाँ मैंने व्याघ्र, जम्बूक (सियार), रीछ, हाथी, सिंह (शेर), बन्दर, मगरमच्छ, खरगोश और हिरण देखे। मैंने वहाँ तोता, बगुला, सारस, मोर, हंस तथा अन्य पक्षियों को भी देखा।

सिंहः उच्चैः गर्जति। वानरः पञ्जरे भ्रमति, उत्पतति च। तस्य पुच्छं दीर्घं भवति। मकरः जले निवसति। मयूरः नृत्यति। सः अस्माकं राष्ट्रीयः पक्षी अस्ति। अलम् अतिविस्तरेण, त्वं अत्र स्थितस्य प्राणिसंग्रहालयस्य अवलोकनार्थं भोपालनगरे मम गृहं आगच्छ। तव जनकाय जनन्यै च नमः। स्वस्ति अनुजाय। पत्रोत्तरं शीघ्रं लिखतु।

तव मित्रम्
सुरेशः

अनुवाद :
सिंह जोर से (ऊँची) गरजना करता है। बन्दर पिंजड़े में घूमता है और उछलता है। उसकी पूँछ लम्बी होती है। मगरमच्छ जल में रहता है। मोर नाचता है। वह हमारा राष्ट्रीय पक्षी है। अधिक विस्तार की आवश्यकता नहीं है। तुम यहाँ स्थित प्राणि संग्रहालय को देखने के लिए भोपाल नगर में मेरे घर आ जाओ। तुम्हारे पिता और माता को नमस्कार। छोटे भाई को स्वस्ति (कल्याण हो)। पत्र का उत्तर शीघ्र लिखो।

तुम्हारा मित्र
सुरेश।

जन्तुशाला शब्दार्थाः

जन्तुशाला = चिड़ियाघर। अस्माकं = हमारा। शुकं = तोता को। रञ्जयन्ति = मनोरंजन करते हैं। बकं = बगुला को। व्याघ्नं = बाघ को। जम्बूकं = सियार को। उच्चैः = जोर से। ऋक्षं = रीछ को। गर्जति = गरजता है। खगान = पक्षियों को। उत्पतति = उछलता है। गज = हाथी को। निवसति = रहता है। वानरं = बन्दर को। अलं = बस। मकरं = मगर को। आगच्छ = आओ। शशकं = खरगोश को। नेष्यामि = ले जाऊँगा। हरिणं = हरिण को। अनुजाय = छोटे भाई को।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 7 Who Has Seen the Wind

Students who wish to prepare the English Subject can rely on the MP Board Solutions for Class 6 English Chapter 7 Who Has Seen the Wind Questions and Answers prevailing. Become perfect with the concepts of Class 6 English Chapter 7 Who Has Seen the Wind Questions and Answers, Grammar, Summary, Notes, Guide, Pdf, by preparing you can score highest grade in your exams. Here, You Can Download MP Board Class 6 English Solutions. Detailed Solutions are provided to the concepts by experts keeping in mind the latest edition textbooks and syllabus.

MP Board Class 6th Special English Solutions Chapter 7 Who Has Seen the Wind

Ace up your preparation by referring to the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 6 Chapter 7 Who Has Seen the Wind Questions and Answers and learn all the topics within. Click on the topic you want to prepare from the Class 6 English and prepare it easily. You can understand your strengths and weaknesses by learining the Questions and Answers in MP Board Solutions for Class 6 English PDF.

Who Has Seen the Wind Text Book Exercise

Word Power

1. Match the column ‘A’ with ‘B’.
Who Has Seen The Wind MP Board Class 6th
Answer:
1. → (d)
2. → (a)
3. → (6)
4. → (e)
5. → (c)

Comprehension

Answer these questions:

Class 6 English Chapter 7 Who Has Seen The Wind MP Board Question 1.
Has anyone seen the wind?
Answer:
No, no one has seen the wind.

Who Has Seen The Wind Poem Questions And Answers Class 6 MP Board Question 2.
What do the leaves do when the wind is passing through?
Answer:
The leaves hang trembling when the wind is passing through.

Who Has Seen The Wind Question Answer MP Board Class 6th Question 3.
How do we know that the wind is passing by?
Answer:
We know that the wind is passing by when the trees bow down their heads.

Let’s Write

Who Has Seen The Wind Class 6 MP Board Question 1.
Find.out the name of the seasons hidden in this grid and write them in your note books.
Who Has Seen The Wind Poem Questions And Answers MP Board Class 6th
Answer:
Winter, Autumn, Spring.

Who Has Seen the Wind Word Meanings

Page 1: Trembling – shaking, कांपना Bow – bend, झुकना!

Hope the data shared has shed some light on you regarding the MP Board Solutions of Class 6 English Chapter 7 Who Has Seen the Wind Questions and Answers. Do leave us your queries via the comment section and we will guide you at the earliest with help seeked. Stay connected with our website and avail the latest information in a matter of seconds.

MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper

MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper (आदर्श प्रश्नपत्रम्)

प्रश्न 1.
(अ) समुचितपदं चित्वा लिखत (उचित शब्द छाँटकर लिखो)
(क) विद्वान् पूज्यते-
(अ) एकत्र
(ब) सर्वत्र
(स) अत्र
(द) अन्यत्र।
उत्तर:
(ब) सर्वत्र

(ख) मध्यप्रदेशस्य राजधानी अस्ति-
(अ) इन्दौरम्
(ब) ग्वालियरम्
(स) भोपालम्
(द) जबलपुरम्।
उत्तर:
(स) भोपालम्

(ग) मकरः निवसति-
(अ) वृक्षे
(ब) पर्वते
(स) नगरे
(द) जले।
उत्तर:
(द) जले।

(घ) कार्याणि सिध्यन्ति-
(अ) उद्यमेन
(ब) ज्ञानेन
(स) शयनेन
(द) मनोरथेन।
उत्तर:
(अ) उद्यमेन

(ङ) निम्नलिखितेषु उपसर्गः अस्ति-
(अ) ज्ञानम्
(ब) धनम्
(स) अनु
(द) पत्रम्।
उत्तर:
(स) अनु

(ब) प्रदत्तैः शब्दैः रिक्तस्थानानि पूरयत (दिये गये शब्दों से रिक्त स्थानों की पूर्ति करो)
(महाकालस्य, सङ्गणकयन्त्रस्य, पुष्पैः, स्वास्थ्याय, मित्राणि)
(क) मालायाः निर्माणं ………… भवति।
(ख) भोजनं ……………… भवति।
(ग) उज्जयिनी ……………… नगरी।
(घ) जन्वतः अस्माकं ………………. सन्ति।
(ङ) शिक्षाक्षेत्रे ……………. महती भूमिका अस्ति।
उत्तर:
(क) पुष्पैः
(ख) स्वास्थ्याय
(ग) महाकालस्य
(घ) मित्राणि
(ङ) सङ्गणकयन्त्रस्य।

प्रश्न 2.
अधोलिखितगद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृते लिखत- (नीचे लिखे गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखो)

परेषाम् उपकारः परोपकारः। सूर्यः लोकहिताय तपति। नद्यः परोपकाराय वहन्ति। वृक्षाः परोपकाराय फलानि यच्छन्ति। मेधाः परोपकाराय जलं वर्षन्ति। वसुधा परोपकाराय भारं वहति। एवं प्रकृतिः परोपकाराय प्रेरयति।

(क) कः लोकहिताय तपति?
(ख) वृक्षाः किमर्थं फलानि यच्छन्ति?
(ग) के परोपकाराय जलं वर्षन्ति?
(घ) का परोपकाराय प्रेरयति?
उत्तर:
(क) सूर्यः लोकहिताय तपति।
(ख) वृक्षाः परोपकाराय फलानि यच्छन्ति।
(ग) मेघाः परोपकाराय जलं वर्षन्ति।
(घ) प्रकृतिः परोपकाराय प्रेरयति।
अथवा

प्रथमदिवसे त्रयोदश्यां जनाः आभूषणानि गृहपात्राणि स्वर्ण रजतं वा क्रीणन्ति। धन्वन्तरीति वैद्यराजः अद्य एव पूज्यते। द्वितीयदिवस्य चतुर्दश्याः विशेषता अस्ति सूर्योदयात् प्राक् अभ्यङ्गस्नानम्। तृतीयदिवसे अमावस्यायां जनाः धनदेवी लक्ष्मी पूजयन्ति। व्यापारिणः व्यापारपुस्तकानामपि पूजनं कुर्वन्ति।

(क) प्रथमदिवसे त्रयोदश्यां जनां किं किं क्रीणन्ति?
(ख) तृतीयदिवसे जनाः कां पूजयन्ति?
(ग) द्वितीयदिवसस्य चतुर्दश्याः विशेषता का?
(घ) के व्यापारपुस्तकानामपि पूजनं कुर्वन्ति?
उत्तर:
(क) प्रथमदिवसे त्रयोदश्यां जनां आभूषणानि गृहपात्राणि स्वर्ण रजतं वा क्रीणन्ति।
(ख) तृतीयदिवसे अमावस्यायां जनाः धनदेवी लक्ष्मी पूजयन्ति।
(ग) द्वितीयदिवसस्य चतुर्दश्या विशेषता अस्ति सूर्योदयात् प्राक् अभ्यङ्गस्नानम्।
(घ) व्यापारिण: व्यापार पुस्तकानामपि पूजनं कुर्वन्ति।

प्रश्न 3.
अधोलिखितपद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृते लिखत (नीचे लिखे पद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखो)

विदेशेषु धनं विद्या, व्यसनेषु धनं मतिः।
परलोके धनं धर्मः, शीलं सर्वत्र वै धनम्॥

(क) कुत्र धनं विद्या?
(ख) केषु धनं मतिः?
(ग) परलोके धनं किम्?
(घ) किं सर्वत्र धनम्?
उत्तर:
(क) विदेशेषु धनं विद्या।
(ख) व्यसनेषु धनं मति।
(ग) परलोके धनं धर्मः।
(घ) शीलं सर्वत्र धनम्।
अथवा

दुखानां तु विनाशाय, वर्धनाय सुखस्य च।
सर्वभूतहितार्थाय, चलिष्यामो निरन्तरम्॥

(क) वयं केषां विनाशाय चलिष्यामः?
(ख) वयं कस्य वर्धनाय चलिष्यामः?
(ग) केषां हितार्थाय वयं चलिष्यामः?
(घ) वयं कीदृशं चलिष्यामः?
उत्तर:
(क) वयं दु:खानां विनाशाय चलिष्यामः।
(ख) वयं सुखस्य वर्धनाय चलिष्यामः।
(ग) सर्वभूतहितार्थाय वयं चलिष्यामः।
(घ) वयं निरन्तरं चलिष्यामः।

प्रश्न 4.
(अ) पाठ्यपुस्तकात् कण्ठस्थीकृतम् एक सुभाषितश्लोकं लिखतः यः अस्मिन् प्रश्नपत्रे नास्ति।
(पाठ्य पुस्तक से याद किया हुआ एक सुभाषित श्लोक लिखिए जो इस प्रश्न-पत्र में न आया हो)-
उत्तर:
देन्यं चैव हरिष्यामः सर्वभारत भूतलात्।
भेदभाव विनाशाय, उद्यताः सर्वदा वयम्॥

(ब) श्लोकपूर्ति कुरुत (श्लोक को पूरा करो)-
यस्य नास्ति ………… शास्त्रं…………… किम्। ………….. विहीनस्य, दर्पण: किं………….
उत्तर:
स्वयं प्रज्ञा, तस्य करोति, लोचनाभ्यां, करिष्यति॥

प्रश्न 5.
(अ) अधोलिखितेषु (5) पञ्चप्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन संस्कृते लिखत- (नीचे लिखे प्रश्नों में से पाँच प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में संस्कृत में लिखो)
(क) मोहनः रात्रौ किं पश्यति? (मोहन रात को क्या देखता है?)
उत्तर:
दूरदर्शनम् (दूरदर्शन) (टी. वी.)

(ख) का कार्यसाधिका भवति? (कार्य में सफलता देने वाली क्या होती है?)
उत्तर:
संहति (एकता)

(ग) वायुयानं केन मार्गेण गच्छति? (वायुयान किस मार्ग से चलता है?)
उत्तर:
आकाशमार्गेण (आकाश मार्ग से)

(घ) मध्यप्रदेशस्य मध्यभागे का नदी प्रवहति? (मध्यदेश के मध्य भाग में कौन-सी नदी बहती है?)
उत्तर:
नर्मदा नदी

(ङ) कः प्रतिदिन जम्बूफलानि खादति स्म? (प्रतिदिन कौन जामुन के फल खाया करता था?)
उत्तर:
वानरः (बन्दर)

(च) सिक्खधर्मस्य प्रवर्तकः कः? (सिक्ख धर्म के प्रवर्तक कौन थे?)
उत्तर:
गुरुनानकः।

(ब) अधोलिखितेषु (5) पञ्चप्रश्नानाम् उत्तराणि एकवाक्येन संस्कृते लिखत- (नीचे लिखे प्रश्नों के से पाँच प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में संस्कृत में लिखो)
(क) कस्मात् विक्रमसंवत्सरस्य गणना भवति? (विक्रम संवत्सर की किससे गणना होती है?)
उत्तर:
उज्जयिन्याः राजा विक्रमादित्यस्य कालात् विक्रम संवत्सरस्य गणना भवति। (उज्जयिनी के राजा विक्रमादित्य के काल से विक्रमसंवत्सर की गणना होती है।)

(ख) आदिकविः कः अस्ति? (आदिकवि कौन हैं?)
उत्तर:
आदिकवि: वाल्मीकिः अस्ति। (आदि कवि वाल्मीकि हैं।)

(ग) भारतीयाः कस्यै निरन्तरं प्रयासम् अकुर्वन्? (भारतीयों ने किसके लिए निरन्तर प्रयास किये थे?)
उत्तर:
भारतीयाः स्वतन्त्रतायै निरन्तरं प्रयासम् अकुर्वन् (भारतीयों ने स्वतन्त्रता के लिए निरन्तर प्रयास किये।)

(घ) भोजस्य नाम केन कारणेन प्रसिद्धम्? (भोज का नाम किस कारण से प्रसिद्ध है?)
उत्तर:
भोजस्य नाम शिक्षाप्रियता कारणेन प्रसिद्धम्। (भोज का नाम शिक्षाप्रियता के कारण प्रसिद्ध है।)

(ङ) भारतभूतलात् वयं किं हरिष्यामः? (भारत धरा से हम किसे दूर करेंगे?)
उत्तर:
भारतभूतलात् वयं दैन्यं हरिष्यामः। (भारत धरा से हम दीनता को दूर करेंगे।)

(च) लक्ष्मी: शुद्धा कथं भवति? (लक्ष्मी शुद्ध किस तरह होती है?)
उत्तर:
श्रमेण अर्जिता लक्ष्मी: शुद्धा भवति। (परिश्रम से कमाई लक्ष्मी शुद्ध होती है।)

प्रश्न 6.
(अ) अधोलिखितेषु (2) द्वयोः शब्दयोः रूपाणि त्रिषु वचनेषु लिखत- (निम्नलिखित में से दो शब्दों के रूप तीनों वचनों में लिखो)
(क) नदी-सप्तमी विभक्तिः
(ख) गुरु-चतुर्थी विभक्तिः
(ग) बालक-तृतीया विभक्तिः
उत्तर:
MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper 1

(ब) अधोलिखितेषु (2) द्वयोः धातुरूपाणि निर्देशानुसारं त्रिषु वचनेषु लिखत- (निम्नलिखित में से दो के धातुरूप निर्देशानुसार तीनों वचनों में लिखो)
(क) पठ् – लङ्लकारः (भूतकाल:), मध्यमपुरुषः
(ख) क्रीड् – लुट्लकारः (भविष्यकालः), प्रथमपुरुषः
(ग) कृ – लट्लकारः (वर्तमानकालः),
उत्तर:
MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper 2

(स) अधोलिखितेषु (3) त्रीणि अशुद्धवाक्यानि शुद्धानि कुरुत- (निम्नलिखित में से तीन अशुद्ध वाक्यों को शुद्ध करो)
(क) बालकाः क्रीडति
(ख) सः गच्छन्ति
(ग) छात्रः पठसि
(घ) वयं लिखामि।
उत्तर:
(क) बालकः क्रीडति
(ख) सः गच्छति
(ग) छात्रः पठति
(घ) वयं लिखामः

प्रश्न 7.
(अ) अधोलिखितेषु (3) त्रयाणां धातुं प्रत्ययं च पृथक् कुरुत (निम्नलिखित में से तीन के धातु व प्रत्यय पृथक् करो)
(क) चलितुम्
(ब) हसित्वा
(ग) गन्तुम्
(घ) भूत्वा।
उत्तर:
(क) चलितुम् = चल् + तुमुन्।
(ख) हसित्वा = हस् + क्त्वा।
(ग) गन्तुम् = गम् + तुमुन्।
(घ) भूत्वा = भू + क्त्वा।

(ब) अधोलिखितेषु (3) त्रीन् उपसर्गान् पृथक् कुरुत(निम्नलिखित में से तीन उपसर्गों को पृथक् करो)
(क) प्रतिकरोति
(ख) परिहारः
(ग) विहरति
(घ) अनुवादः।
उत्तर:
(क) प्रति
(ख) परि
(ग) वि
(घ) अनु।

(स) अधोलिखितेषु अव्ययं चित्वा लिखत(निम्नलिखित में से अव्यय छाँटकर लिखो)
(क) फलम्
(ख) सर्वदा
(ग) तत्र
(घ) लेखनी।
उत्तर:
(ख) सर्वदा
(ग) तत्र।

प्रश्न 8.
(अ) अधोलिखितेषु (3) त्रयाणां पदानां सन्धिविच्छेदं कृत्वा सन्धिनाम लिखत-
(क) भोजनालयः
(ख) भानूष्मा
(ग) कवीन्द्रः
(घ) विद्यार्थी।
उत्तर:
(क) भोजनालय = भोजन + आलयः-दीर्घ सन्धि
(ख) भानूष्मा = भानु + ऊष्मा-दीर्घ सन्धि
(ग) कवीन्द्र = कवि + इन्द्रः-दीर्घ सन्धि
(घ) विद्यार्थी = विद्या + अर्थी-दीर्घ सन्धि

(ब) चित्राणि दृष्ट्वा नामानि लिखत (चित्रों को देखकर नाम लिखो)
MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper 3
उत्तर:
(क) हलम् (हल)
(ख) मयूरः (मोर)
(ग) पत्रं (पत्ता)
(घ) ऊष्ट्रः (ऊँट)।

(स) अधोलिखितेषु (2) सङ्ख्याद्वयं संस्कृतशब्दे लिखत (निम्नलिखित में से दो संख्याओं को संस्कृत में लिखो)
(क) 6
(ख) 8
(ग) 9
उत्तर:
(क) षट्
(ख) अष्ट
(ग) नव।

प्रश्न 9.
अधोलिखितपदैः पत्रं पूरयत (निम्नलिखित शब्दों में से पत्र को पूरा करो)
(शक्नोमि, कार्यम्, अवकाश, अद्य, अहम)
सेवायाम्,
श्रीमान् प्रधानाचार्य महोदयः
शासकीय माध्यमिक विद्यालयः
मनासानगरम्
महोदय!,
निवेदनम् अस्ति यत् मम गृहे………………. आवश्यक ……….. अस्ति। अतः …………..”विद्यालयम् आगन्तुं न ……………। अतः एक दिवसस्य ………….. स्वीकरोतु।
दिनाङ्कः 12.11.20…….

भवतः आज्ञाकारी शिष्यः
अनूपः
कक्षा-षष्ठी

उत्तर:
अद्य, कार्यम्, अहम्,  शक्नोमि, अवकाश।

प्रश्न 10.
अधोलिखितपदसाहाय्येन चित्रं दृष्ट्वा पञ्चवाक्यानि लिखत (निम्नलिखित शब्दों की सहायता से चित्र देखकर पाँच वाक्य लिखो)
(विद्यालयः, वृक्षः, पठति, क्रीडाङ्गणम्, क्रीडति)
MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper 4
उत्तर:

  1. अस्मिन् चित्रे एक: आदर्श: विद्यालयः अस्ति।
  2. विद्यालयस्य भवनस्य पृष्ठभागे एकः सुन्दरः वृक्षः अस्ति।
  3. विद्यालये एक विशालं क्रीडाङ्गणम् अस्ति।
  4. अस्मिन् चित्रे एकः छात्रः विद्यालयात् पठित्वा स्वगृहम् गच्छति।
  5. सः सहचरैः सह अस्मिन् विद्यालये पठति क्रीडाङ्गणे च क्रीडति।

अथवा

तालिकां दृष्ट्वा पञ्चवाक्यानि रचयत (तालिका देखकर पाँच वाक्य बनाओ)
MP Board Class 6th Sanskrit Model Question Paper 5
उत्तर:

  1. सः शिक्षकः पाठयति।
  2. तत् वाहनम् चलति।
  3. तौ छात्रौ पठतः।
  4. सा महिला भ्रमति।
  5. तानि व्यजनानि खादति।

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 7 हम बीमार ही क्यों हों?

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 7 हम बीमार ही क्यों हों?

MP Board Class 6th Hindi Bhasha Bharti Chapter 7 पाठ का अभ्यास

हम बीमार ही क्यों हो MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 1.
सही विकल्प चुनकर लिखिए

(क) हमारा शरीर तत्वों से मिलकर बना है
(i) एक
(ii) तीन
(iii) चार
(iv) पाँच।
उत्तर
(iv) पाँच

(ख) चमड़ी के एक-एक छिद्र में है
(i) आकाश
(ii) पाताल
(iii) जल
(iv) वायु।
उत्तर
(i) आकाश

(ग) हम जितना भोजन करते हैं, जल पीते हैं, उसकी
तुलना में वायु ग्रहण करते हैं
(i) चार गुना
(ii) पाँच गुना,
(iii) सात गुना
(iv) छह गुना।
उत्तर
(iii) सात गुना

(घ) सूर्य नमस्कार करने से शरीर में अधिक मात्रा में होते हैं-
उत्पन्न
(i) लाल रक्त कण
(ii) श्वेत रक्त कण,
(iii) सूक्ष्म अवयव
(iv) क्षार पदार्थ।
उत्तर
(i) लाल रक्त कण।

भाषा भारती कक्षा 7 पाठ 6 MP Board प्रश्न 2.
निम्नलिखित रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए

(क) हमारे शरीर के ………….” भाग में केवल जल है।
(ख) भोजन के …………. घण्टे पूर्व तथा ……” घण्टे बाद पानी पीना अच्छी आदत है।
(ग) सूर्य केवल प्रकाश और ताप ही नहीं देता बल्कि …………….” और लम्बी उम्र भी प्रदान करता है।
उत्तर
(क) वजन के 100 भागों में 70
(ख) एक, दो
(ग) बुद्धि।

Mp Board Solution Class 6 Hindi प्रश्न 3.
एक या दो वाक्यों में उत्तर दीजिए

(क) पाँच तत्वों के नाम लिखिए।
उत्तर
पाँच तत्व हैं

  1. आकाश
  2. वायु,
  3. अग्नि
  4. जल, एवं
  5. पृथ्वी।

(ख) ‘आरोग्य सम्राट्’ किस तत्व को कहा गया है?
उत्तर
आकाश तत्व को ‘आरोग्य सम्राट्’ कहा गया है।

(ग) हमें कैसा भोजन करना चाहिए?
उत्तर
हमें सन्तुलित, प्राकृतिक आहार लेना चाहिए जिसमें गेहूँ, दाल, घी, तेल आदि का एक हिस्सा एवं चार हिस्सा दूध, फल और हरी सब्जियाँ लेना आवश्यक है।

(घ) स्वस्थ रहने के लिए हमें क्या-क्या करना चाहिए?
उत्तर
स्वस्थ रहने के लिए हमें-आकाश, वायु, अग्नि, जल और पृथ्वी तत्वों की सन्तुलित मात्रा शरीर में रखनी चाहिए। सन्तुलित प्राकृतिक आहार लिया जाना चाहिए। इस तरह रोग पास नहीं आयेगा।

Class 6 Chapter 7 Hindi Question Answer MP Board प्रश्न 4.
तीन से पाँच वाक्यों में उत्तर लिखिए

(क) जल को जीवन कहा गया है। क्यों ?
उत्तर
जल को जीवन और अमृत भी कहते हैं। जीवन के लिए जल तत्व अत्यन्त आवश्यक है। यह वास्तव में प्राणियों का प्राण है। शरीर के वजन के 100 भागों में 70 भाग  केवल जल है। जल के योग से शरीर के छोटे से छोटे अंगों का पोषण होता है। जल ही पसीने के रूप में, फेफड़ों से वाष्प के रूप में और पेट से मल-मूत्र के रूप में शरीर की गन्दगी को बाहर निकालता है। जल से पाचन क्रिया ठीक रहती है। इस प्रकार जल है तो जीवन है।

(ख) सन्तुलित आहार किसे कहते हैं ? यह क्यों आवश्यक है?
उत्तर
शरीर के स्वस्थ रखने के लिए हमें सन्तुलित आहार लेना चाहिए। सन्तुलित आहार में एक हिस्सा गेहूँ, दाल, घी, तेल आदि होना चाहिए और इसके अतिरिक्त चार हिस्सा दूध, फल, हरी सब्जियाँ आदि का होना अनिवार्य है। साथ ही उस आहार में प्राकृतिक रूप से सन्तुलन बना रहना चाहिए। सन्तुलित आहार में पृथ्वी तत्व का सामंजस्य अनिवार्य है। भोजन में शामिल सभी वस्तुएँ जो खाने और पीने योग्य हैं, वे सभी पृथ्वी तत्व से संयुक्त होती हैं। इस तरह सन्तुलित आहार के उपयोग से आरोग्य लाभ प्राप्त हो सकता है।

(ग) “सूर्य के बिना जीवन की कल्पना भी नहीं की जा | सकती” सिद्ध कीजिए।
उत्तर
सूर्य से हमें प्रकाश और ताप मिलता है। इससे – हमें बुद्धि और लम्बी आयु का वरदान भी मिलता है। सूर्य की प्रात:कालीन किरणों से हमें विटामिन ‘डी’ मिलता है जिससे लाल रक्त कण उत्पन्न होते हैं, जिससे हमारी जीवन शक्ति बढ़ती है। सूर्य से प्राप्त गर्मी से पृथ्वी तत्व-अन्न, फल, जल, सब्जियाँ आदि की प्राप्ति होती है, जिससे हमारा जीवन विकसित होता है। सूर्य को देवता के रूप में हम पूजते हैं। सूर्य से जीवन संरक्षित होता है। सूर्य जीवन का देवता है। रोम, यूनान, मिस्र आदि देशों में सूर्य को देवता माना जाता है।

(घ) पृथ्वी को माँ क्यों कहा गया है?
उत्तर
पृथ्वी हमारी माँ है। हम पृथ्वी पर ही जन्म लेते हैं, वह हमें धारण करती है। उससे उत्पन्न तत्वों-अन्न, जल, दूध, फल, हरी सब्जियाँ, मक्खन, शहद आदि से हमारा पोषण होता है। हमें सन्तुलित आहार मिलता है। पृथ्वी के बिना हमारा अस्तित्व नहीं है। सन्तुलित और प्राकृतिक आहार पृथ्वी की देन है, अत: पृथ्वी हमारी माँ है। पृथ्वी ही जन्म देने वाली, पोषण करने वाली और अन्त में अपनी ही गोद में विश्राम देने वाली है, अत: माता पृथ्वी पुत्रोऽहं पृथिव्याः’ सत्य है।

Bhasha Bharti MP Board Class 6th Hindi प्रश्न 5.
सोचिए और बताइए

(क) पृथ्वी पर जल की मात्रा बिल्कुल कम हो जाए तो क्या होगा?
उत्तर
जल वह तत्व है जिसकी कमी से प्राणियों का जीवन असम्भव हो जाएगा। जल अमृत है। जल ही प्राण है। हमारे शरीर के वजन के 100 भागों में 70 भाग केवल जल है। जल हमारे भोजन का अनिवार्य तत्व है। इसके सहयोग से खून शरीर के अति सूक्ष्म अवयवों का पोषण करता है। जल ही शरीर की गन्दगी बाहर फेंक निकालता है। शरीर का निरोग बने रहना शुद्ध जल की प्राप्ति से सम्भव है।

(ख) आपको सब्जियाँ न मिलें तो सन्तुलित आहार की पूर्ति कैसे करोगे?
उत्तर
सब्जियों के न मिलने पर सन्तुलित आहार की पूर्ति में फल, दूध और जल की मात्रा बढ़ा देंगे। साथ ही सूर्योदय से पहले खुले मैदान में स्वच्छ वायु सेवन के लिए निकलेंगे जिससे अन्य आवश्यक विटामिनों की पूर्ति हो सके।

(ग) शरीर में जल की मात्रा कम हो जाए तो इसकी पूर्ति हेतु आप क्या करेंगे?
उत्तर
शरीर में जल की मात्रा कम हो जाने पर इसकी पूर्ति के लिए ठण्डे जल से स्नान करेंगे। रसदार फलों और सब्जियों का उपयोग बढ़ा देंगे। इस तरह धीरे-धीरे जल की मात्रा की कमी पूरी हो सकती है।

Hindi Bhasha Bharti MP Board Class 6th प्रश्न 6.
अनुमान और कल्पना

(क) यदि आपको पृथ्वी के अतिरिक्त अन्य ग्रह पर जाना पड़े तो आप अपने साथ क्या-क्या ले जाना चाहेंगे और क्यों
उत्तर
अन्य ग्रह पर जाने की स्थिति में अपने साथ वे सभी वस्तुएँ ले जाना चाहेंगे जिनसे हमें जल, वायु तथा खाद्य वस्तुएँ आदि जिनसे हमारे जीवन को बनाए रखने में सहायता मिल सके।

(ख) यदि पाँच भौतिक तत्वों में से आपको कोई दो तत्व लेने को कहा जाए तो आप कौन-से दो तत्वों का चयन करेंगे और क्यों ?
उत्तर
पाँच तत्वों में से हम जल और पृथ्वी तत्व को लेना चाहेंगे, क्योंकि पृथ्वी तत्व से अन्न, फल, दूध एवं सब्जियाँ अपने आप ही प्राप्त हो जायेंगी। जीवन की प्रक्रिया चल सकेगी तथा जल तत्व उसे सहारा देगा।

भाषा की बात

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों का शुद्ध उच्चारण कीजिएसन्तुलित, बुद्धिमत्ता, निर्दोष, स्वास्थ्य, प्रदत्त।
उत्तर
अपने अध्यापक महोदय की सहायता से अपनी कक्षा में शुद्ध उच्चारण कीजिए और अभ्यास कीजिए।

प्रश्न 2.
निम्नलिखित की वर्तनी शुद्ध कीजिए.
सूरक्षा, वायूमडल, सासं, निमल, भक्ती।
उत्तर
सुरक्षा, वायुमंडल, सांस, निर्मल, भक्ति।

प्रश्न 3.
उदाहरण के अनुसार प्रत्यय लगाकर नए शब्द बनाइए
उदाहरण- बनना + आवट = बनावट। लिखना + आई = लिखाई।
(i) लिखना + आवट
(ii) सजना + आवट
(iii) दिखना + आई
(iv) सिलना + आई।
उत्तर-
(i) लिखावट
(ii) सजावट
(iii) दिखाई
(iv) सिलाई।

प्रश्न 4.
निम्नलिखित शब्दों के दो-दो पर्यायवाची शब्द लिखिए
(1) आकाश, (2) सूर्य, (3) पृथ्वी, (4) अग्नि, (5) नदी।
उत्तर

  1. आकाश = नभ, व्योम, आसमान, शून्य।
  2. सूर्य = सूरज, भानु, भास्कर, रवि।।
  3. पृथ्वी = धरती, वसन्धुरा, वसुधा, भूमि।
  4. अग्नि = आग, अनल, ज्वाला, पावक।
  5. नदी = सरिता, तटिनी, तरंगिणी, नद।

प्रश्न 5.
विलोम शब्दों की सही जोड़ी बनाइए
(i) लाभ – (क) अशुद्ध
(ii) स्वस्थ – (ख) विषम
(iii) शुद्ध – (ग) नीचे
(iv) सम – (घ) अप्रसन्न
(v) ऊपर – (ङ) हानि
(vi) प्रसन्न – (च) अस्वस्थ
उत्तर
(i)→(ङ), (ii)→ (च), (iii)→ (क), (iv)→ (ख),(v)→ (ग),(vi)→ (घ)

प्रश्न 6.
निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए
(1) प्राचीन, (2) भोजन, (3) संयम, (4) सदाचार, (5) पवित्र।
उत्तर

  1. प्राचीन-भारतीय सभ्यता बहुत प्राचीन है।
  2. भोजन-भोजन में सभी अनिवार्य तत्व होने चाहिए।
  3. संयम-संयमपूर्ण जीवन सुखमय होता है।
  4. सदाचार-सदाचार से शरीर स्वस्थ रहता है।
  5. पवित्र-गंगा का जल पवित्र होता है।

परीक्षोपयोगी गद्यांशों की व्याख्या

(1) टहलने के लिए बस्ती से दूर कोई ऐसा साफ-सुथरा पथ चुनना चाहिए जो प्रकृति के साम्राज्य से होकर गुजरता हो। टहलने के अतिरिक्त आसन, प्राणायाम, तैराकी एवं अन्य कसरतों के माध्यम से हम अपने शरीर को वायु तत्व प्रदान कर सकते हैं।

सन्दर्भ-प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्यपुस्तक ‘भाषा भारती’ के पाठ ‘हम बीमार ही क्यों हों ?’ नामक पाठ से ली गई हैं। इस पाठ के लेखक डॉ. आनन्द हैं।

प्रसंग-लेखक टहलने और व्यायाम करने की सलाह देता है, जिससे हम अपने स्वास्थ्य की रक्षा कर सकते हैं।

व्याख्या-अपने स्वास्थ्य की सुरक्षा के लिए टहलना आवश्यक है लेकिन हमें घूमने-फिरने के लिए ऐसे स्थान को चुनना चाहिए, जो स्वच्छ हो। हमें ऐसे मार्ग से टहलने निकलना चाहिए जहाँ किसी तरह की गन्दगी न हो, साथ ही प्राकृतिक रूप से खुला और स्वच्छ वातावरण हो। चारों ओर कुदरत की सुन्दरता और सफाई हो। टहलने के अलावा हमें प्रतिदिन प्राणायाम, तैरना तथा दूसरी तरह की कसरतें भी खुले प्राकृतिक परिवेश में करनी चाहिए। इससे हमें खुली शुद्ध वायु प्राप्त होती है और हमारा शरीर इस तरह स्वस्थ बना रह सकता है।

(2) सूर्य केवल प्रकाश और ताप ही नहीं देता है, बल्कि वह बुद्धि और लम्बी उम्र भी प्रदान करता है। सूर्य के बिना जीवन की कल्पना भी नहीं की जा सकती। भारत ही क्यों, रोम, यूनान, मिस्त्र सभी जगह सूर्य को देवता माना गया है।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-लेखक का मानना है कि सूर्य से केवल उजाला ही नहीं, हमें बुद्धि तथा लम्बी उम्र भी मिलती है।

व्याख्या-लेखक का मत है कि सूर्य से हमें प्रतिदिन उजाला और गर्मी मिलती है। इसके अतिरिक्त सूर्य हमें बुद्धि और दीर्घ आयु भी प्रदान करता है। यदि सूर्य न होता, तो निश्चय ही पृथ्वी पर जीवन असम्भव होता। सूर्य को देवता रूप में हम पूजते हैं। भारत में ही नहीं, रोम में, यूनान में तथा मिस्त्र आदि देशों में सूर्य को देवता माना जाता है। उसे जीवन देने वाला देवता कहा जाता है।

(3) हम भला पृथ्वी के बिना कैसे रह सकते हैं? जो कुछ हम खाते-पीते हैं या आहार के रूप में लेते हैं, वे सभी वस्तुएँ हमें पृथ्वी से ही प्राप्त होती हैं। सन्तुलित प्राकृतिक आहार जीवन का सबसे बड़ा वरदान है। दूध, फल, अंकुरित अन्न, हरी सब्जियाँ, मक्खन,शहद आदि वस्तुएँ भोजन में समुचित मात्रा में होंगी तो पृथ्वी तत्व सन्तुलित बना रहेगा।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-पृथ्वी का महत्व बतलाते हुए लेखक बता देना चाहता है कि पृथ्वी ने हमें प्राकृतिक रूप से वे सभी वस्तुएँ प्रदान की है जिनसे हम अपने शरीर को पूर्ण स्वस्थ रख सकते हैं।

व्याख्या-धरती के बिना हमारा जीवन सम्भव नहीं है। पृथ्वी ही हमें वह सब देती है, जिसका उपयोग हम अपने शरीर को स्वस्थ बनाए रखने के लिए करते हैं। खाने-पीने के लिए जो हम आहार रूप में ग्रहण करते हैं, वह सब पृथ्वी द्वारा दिया जाता है। जीवन का सबसे बड़ा वरदान आहार है जिसमें कुदरत का सन्तुलन समाया हुआ है। हम जो भी अन्न रूप में, हरी सब्जियों के रूप में, मक्खन एवं शहद के रूप में प्राप्त करते हैं, उन सभी का उपयोग भोजन के रूप में उचित मात्रा में करते हैं, वह पृथ्वी माता का वरदान है। इन सभी के रूप में उन सभी की उचित मात्रा को ग्रहण करते रहने से हम स्वस्थ बने रहेंगे। यह सब सन्तुलित और कुदरती रूप में भोग किया जाना चाहिए। ये सभी पदार्थ पृथ्वी तत्व हैं क्योंकि ये सभी पृथ्वी से मिलते हैं।

MP Board Class 6th Hindi Solutions

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 13 लोक संस्कृति और नर्मदा

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 13 लोक संस्कृति और नर्मदा

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Chapter 13 प्रश्न-अभ्यास

वस्तुनिष्ट प्रश्न

प्रश्न 1. (क) सही जोड़ी बनाइए
1. श्रेष्ठ गंगा है – (क) देश के सर्वोत्तम घाटों में से है
2. प्राकृतिक परिवेश की रक्षा – (ख) वह प्रकृति की रक्षा करे
3. होशंगाबाद और महेश्वर के घाट – (ग) लेकिन ज्येष्ठ नर्मदा है।
4. संस्कृति को चाहिए – (घ) हमारे युग की सबसे बड़ी माँग है
उत्तर
1. (ग), 2. (घ), 3. (क), 4. (ख)

प्रश्न (ख)
दिए गए शब्दों में से उपयुक्त शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए
1. भारतीय संस्कृति मूलतः……..संस्कृति है। (आरण्यक/नागर)
2. नर्मदा…….की ओर बहती है। (पूर्व पश्चिम)
3. प्रकृति को वश में करने में मनुष्य ने अभूतपूर्व……. पा ली है। (असफलता/विफलता)
4. नर्मदा तट की जनजातियाँ……जरूर हैं, लेकिन इसका मतलब यह नहीं कि वे संस्कृति संपन्न नहीं है। (अशिक्षित/शिक्षित)
उत्तर
1. आरण्यक
2. पश्चिम
3. सफलता
4. अशिक्षित।

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Chapter 13 अति लघु उत्तरीय प्रश्न

प्रश्न 2.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए
(क) संसार की सभी प्रमुख संस्कृतियों का जन्म कहाँ हुआ? .
उत्तर
संसार की प्रमुख संस्कृतियों का जन्म नदियों की कोख से हुआ।

(ख) प्राचीन समय में आर्यावर्त की सीमा रेखा क्या थी?
उत्तर
प्राचीन समय में आर्यावर्त्त की सीमा रेखा नर्मदा नदी थी।

(ग) गौड़, भील, बैगा स्त्रियों को किस चीज़ से लगाव होता है?
उत्तर
गौंड़ भील, और बैगा स्त्रियों को गुदनों से बड़ा लगाव था।

(घ) ग्रामीण जनता के एक सूत्र में बंधने का क्या कारण है?
उत्तर-मेलों के कारण जनता एक सूत्र में बंधती है।

(ङ) प्रकृति अपनी स्थिरता क्यों खो रही है?
उत्तर
संस्कृति के संपर्क में आने पर प्रकृति अपनी स्थिरता खो रही है।

MP Board Class 6th Hindi Sugam Bharti Chapter 13 लघु उत्तरीय प्रश्न

प्रश्न 3.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर तीन-से-पाँच वाक्यों में दीजिए

(क) ‘भारतीय संस्कृति को आरण्यक संस्कृति क्यों कहा गया है?
उत्तर
नर्मदा तट पर मोहनजोदड़ो या हड़प्पा जैसी नगर संस्कृति नहीं रही, लेकिन एक आरण्यक संस्कृति अवश्य रही। भारतीय संस्कृति मूलतः आरण्यक संस्कृति है। नर्मदा के तटवर्ती वनों में मार्कण्डेय, मृगु, कपिल, जमदग्नि आदि अनेक ऋषियों के आश्रम रहे।

(ख) ‘नर्मदा चिरकुमारी है’ इस कवन को स्पष्ट करें।
उत्तर
कहते हैं नर्मदा और सोन का विवाह होने वाला था पर सोन नर्मदा की दासी जुहिला पर ही आसक्त हो बैठा। नर्मदा इस बात से नाराज हो गई और कभी विवाह न करने के संकल्प के साथ पश्चिम की ओर चल दी। लज्जित सोन पूर्व की ओर गया। इसीलिए नर्मदा चिरकुमारी कहलाई।

(ग) लोकगीतों की रचना किस प्रकार हुई?
उत्तर
लोकगीतों की रचना किसी एक आदमी ने नहीं बल्कि सैकड़ों पीढ़ियों के प्रयासों से हुई। गायक ने अपने गीत की रचना नहीं की, उसने जो सुना, उसे औरों को दिया, लेकिन एक गायक से दूसरे गायक तक आते-आते गीत बदलते चले गए।

(घ) नर्मदा तट के सौंदर्य का वर्णन करें।
उत्तर
समूचा नर्मदा तट मंदिरों ओर देवालयों से भरा है। प्रत्येक तीर्थ किसी पौराणिक आख्यान से जुड़ा है। इन देवालयों और घाटों में सुबह-शाम आरती का स्वर या शंख की ध्वनि गूंजती है। कहीं कथा-वार्ता या भजन-कीर्तन का स्वर लहराता है, तो कहीं कोई भक्त ‘त्वदीय पाद पङ्कजं नमामि देवनिर्मदे’ का स्त्रोत पाठ करता है। नर्मदा तट पर मेले भी खूब लगते हैं।

(ङ) संस्कृति के विकास में नदियों का महत्त्व लिखिए।
उत्तर
संस्कृति की कहानी मनुष्य और नदी की जुगलबंदी की कहानी है। संसार की सभी प्रमुख संस्कृतियों का जन्म नदियों की कोख से हुआ। भारतीय संस्कृति गंगा की देन है। जब हिमालय नहीं था, विन्ध्य और सतपुड़ा तब भी थे। विन्ध्य तो शायद भारत भूमि का सबसे पुराना प्रदेश है। नर्मदा आदिम संस्कृतियों का भंडार है। गिरि, जन और वनजातियों की प्राचीन लीला भूमि है।

भाषा की बात

प्रश्न 4.
निम्नलिखित शब्दों का शुद्ध उच्चारण कीजिए
ऋषि, संस्कृति, आरण्यक, दंडकारण्य, समन्वय
उत्तर
छात्र स्वयं करें।

प्रश्न 5.
निम्नलिखित शब्दों की वर्तनी शुद्ध कीजिए
सेष्ठ, परिकरमा, इस्त्रियाँ, रचइता, परिस्कार, प्रदूसित
उत्तर
श्रेष्ठ, परिक्रमा, स्त्रियाँ, रचयिता, परिष्कार, प्रदूषित।

प्रश्न 6.
निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग करेंबंजर, मोहक, सृजन, प्रधान, हदय
उत्तर
बंजर-कई सालों से वर्षा नहीं होने के कारण भूमि बंजर हो गई है।
मोहक-प्रकृति के एक मोहक तस्वीर मैंने खींची है।
सृजन-हमें नए-नए विचारों का सृजन करना चाहिए।।
प्रधान-इस गाँव का प्रधान ईमानदार व्यक्ति है।
हृदय-मैं सच्चे हृदय से आपका आभारी हूँ।

प्रश्न 7.
निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द बताइए
गिरि, परिधान, गंगा, तट, भूमि, नदी
उत्तर
पर्वत, वस्त्र, देवनदी, किनारा, धरती, सरिता

प्रश्न 8.
नीचे लिखे शब्दों के अंत में ‘ई’ मात्रा लगाकर शब्द बनाइए
उत्तर
सन्यास – सन्यासी
साहस – साहसी
पश्चिम – पश्चिमी
नागर – नागरी
निवास – निवासी
पहाड़ – पहाड़ी

प्रश्न 9.
दिए गए वाक्यों में से विकारी एवं अविकारी शब्द छाँटिए
1. हमें प्रतिदिन परिश्रम करना चाहिए।
2. छात्र भलीभाँति काम नहीं कर सकता।
3. आह! कैसा सुंदर दृश्य है।
4. मयंक को साथियों के साथ मिलकर रहना चाहिए।
5. सूर्यकांत बीमार पड़ गया; इसलिए स्कूल नहीं गया।
उत्तर
विकारी – अविकारी
1. प्रतिदिन – परिश्रम
2. छात्र – भलीभाँति
3. सुंदर – आह!
4. साथियों – के साथ
5. बीमार – इसलिए

लोक संस्कृति और नर्मदा प्रसंग सहित व्याख्या

1. नर्मदा की महत्ता उसकी प्ररिक्रमा से ही सिद्ध हो जाती है। हमारे पुराणों में गंगा, यमुना, गोदावरी, सरस्वती आदि नदियों का चाहे जितना महात्म्य बताया गया हो; कोई भक्त इन नदियों की परिक्रमा नहीं करता। घर की तमाम सुख सुविधा छोड़कर एक ही नदी की सवा तीन वर्ष में परिक्रमा पूरी करना-इस व्रत में एक प्रकार की वीरता है। यह गरीबों के साथ एकरूप होने की भावना है। प्रकृति के सान्निध्य में रहने की ललक है और है अंतर्मुख होकर प्रभु से लौ लगाने की आकांक्षा।

शब्दार्थ-महात्म्य = महत्ता। तमामसारी। सान्निध्य = नजदीक ललक=इच्छा। अंतर्मुख = भीतर की ओर। आकांक्षा=इच्छा।

प्रसंग-प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य पुस्तक सुगम भारती-6 में संकलित पाठ ‘लोक संस्कृति और नर्मदा से ली गई है। इसके लेखक हैं-अमृतलाल वेगड़। इसमें नर्मदा नदी की महत्ता का व्याख्यान किया गया है।

व्याख्या-नर्मदा एक अद्भुत नदी है। भक्तगण इसे सबसे पवित्र नदी मानते हैं। शायद इसीलिए वे इसकी परिक्रमा करते हैं। गंगा, यमुना, गोदावरी, सरस्वती आदि नदियाँ भी पवित्र मानी जाती हैं, और पुराणों में इनकी महिमा का भी काफी उल्लेख मिलता है किंतु कोई भक्त इन नदियों की परिक्रमा नहीं करता। केवल नर्मदा ही है। जिसकी परिक्रमा करने में उनकी आस्था है।

ऐसे भक्तगण भी हैं जो घर की सुख-सुविधा को तिलांजलि देकर नर्मदा की परिक्रमा सवा तीन वर्ष में पूरी कर लेते हैं। निस्संदेह यह बहुत मुश्किल काम है। लेकिन भक्तगणों की श्रद्धा के आगे कुछ भी मुश्किल नहीं है।

विशेष-नर्मदा नदी का महात्म्य स्पष्ट किया गया है। इसकी परिक्रमा करना भक्तगणों का मुख्य उद्देश्य होता है।

2. लोक संस्कृति को दूसरी विशेषता है उसकी सादगी, उसकी सरलता। सरल को जटिल बना देना आमबात है, पर जटिल को सरल बनाना बहुत कठिन है। लोक कला में कहीं कोई आडंबर नहीं होता। कोई बनाव-सिंगार नहीं होता। सहज हृदय से सहज रूप में प्रवाहित कला बड़ी बलवती और बड़ी तेजस्वी होती है। हमें प्रभावित करने की उसमें आधार शक्ति होती है।

शब्दार्थ-जटिल = कठिन, उलझा हुआ। आडंबर = दिखावा । तेजस्वी = प्रतिभाशाली। अपार = बहुत अधिक।

प्रसंग-पूर्ववत्

व्याख्या-लोक संस्कृति में सादगी और सरलता होती है। इसमें जटिलता भी नहीं है। लोककला में दिखावा लेशमात्र नहीं है और न ही कोई बनाव-सिंगार । लोक-कला सहज रूप से उत्पन्न इसकी शक्ति है। यह अपना प्रभाव स्वतः सहज रूप से बना लेती है।

विशेष-हमें लोक-कला की सहजता पर गर्व होना चाहिए तथा इसे प्रदूषित होने से बचाना चाहिए। यदि इस पर आडम्बर का लेस मात्र की प्रभाव आ जाता है तो इसकी महत्ता समाप्त हो जाएगी।

MP Board Class 6th Hindi Solutions

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 2 कर्त्तृक्रिर्त्तृयासम्बन्धः

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 2 कर्त्तृक्रिर्त्तृयासम्बन्धः

MP Board Class 6th Sanskrit Chapter 2 अभ्यासः

कक्षा 6 संस्कृत पाठ 2 MP Board प्रश्न 1.
उचितं मेलनं कुरुत (उचित मेल करो)
Mp Board Solution Class 6 Sanskrit
उत्तर:
(क) → 5
(ख) → 3
(ग) → 1
(घ) → 2
(ङ) → 4

Class 6 Sanskrit Chapter 2 MP Board प्रश्न 2.
उचितं क्रियापदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(उचित क्रिया पद चुनकर खाली स्थानों को पूरा करो)
(गच्छति, खादतः, पठन्ति, पततः, भ्रमन्ति)
(क) छात्राः ……….।
(ख) चक्राणि …………
(ग) यानं …………।
(घ) बालिके …………।
(ङ) पत्रे………..।
उत्तर:
(क) पठन्ति
(ख) भ्रमन्ति
(ग) गच्छति
(घ) खादतः
(ङ) पततः।

Sanskrit Class 6 Chapter 2 MP Board प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा उत्तरत (चित्र देखकर उत्तर दो)
Mp Board Class 6 Sanskrit Solution
(क) किं पतति?
(ख) के क्रीडन्ति?
(ग) काः धावन्ति?
(घ) कानि विकसन्ति?
(ङ) कः हसति?
(च) बालिका किं करोति?
उत्तर:
(क) पत्रं पतति।
(ख) बालकाः क्रीडन्ति।
(ग) बालिकाः धावन्ति।
(घ) पुष्पाणि विकसन्ति।
(ङ) बालकः हसति।
(च) बालिका भोजनं करोति।

Class 6th Sanskrit Surbhi MP Board प्रश्न 4.
शुद्धम् (✓)/अशुद्धं (✗) वा इति सूचयत (शुद्ध (✓) अथवा अशुद्ध (✗) है, की सूचना दो)
(क) मयूरा: रक्षति।
(ख) छात्रा लिखति।
(ग) बालिका कूजति।
(घ) कलिका विकसति।
(ङ) चटका पठति।
उत्तर:
(क) ✗
(ख) ✓
(ग) ✗
(घ) ✓
(ङ) ✗

Sanskrit Class 6 Mp Board प्रश्न 5.
बहुवचने परिवर्तनं कुरुत(बहुवचन में बदलिए)
(क) बालिका पठति।
(ख) चटके कूजतः।
(ग) फलं पतति।
(घ) गृहे स्तः।
(ङ) गजौ गच्छतः।
उत्तर:
(क) बालिकाः पठन्ति।
(ख) चटकाः कूजन्ति।
(ग) फलानि पतन्ति।
(घ) गृहाणि सन्ति।
(ङ) गजा: गच्छन्ति।

कर्त्तृक्रिर्त्तृयासम्बन्धः हिन्दी अनुवाद

अकारान्त पुल्लिङ्ग शब्दप्रयोगः
Mp Board Class 6th Sanskrit Solution

अन्यानि वाक्यानि (अन्य वाक्य)
Class 6 Sanskrit Surbhi MP Board

आकारान्त स्त्रीलिङ्ग शब्दप्रयोगः
Class 6 Mp Board Sanskrit Solution

अन्यानि वाक्यानि (अन्य वाक्य) :
Class 6 Sanskrit Mp Board

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग शब्दप्रयोग :
Mp Board Sanskrit Class 6

अन्यानि वाक्यानिः (अन्य वाक्य):
MP Board Class 6th Sanskrit Solutions Chapter 2 कर्त्तृक्रिर्त्तृयासम्बन्धः 8

MP Board Class 6th Sanskrit Solutions