MP Board Class 8th Special English Solutions Chapter 15 Ahilyabai – A Great Indian Queen

Guys who are planning to learn the fundamentals of English can avail the handy study material using MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 15 Ahilyabai – A Great Indian Queen Questions and Answers. You Can Download MP Board Class 8 English Solutions Questions and Answers, Notes, Summary, Guide, Pdf. Refer to the Madhya Pradesh State Board Solutions for English PDF available and score better grades. Simply click on the quick links available for MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 15 Ahilyabai – A Great Indian Queen Questions and Answers and prepare all the concepts in it effectively. Take your preparation to the next level by availing the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 8 English prepared by subject experts.

MP Board Class 8th Special English Solutions Chapter 15 Ahilyabai – A Great Indian Queen

Do you feel the concept of English is difficult to understand? Not anymore with our MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 15 Ahilyabai – A Great Indian Queen Questions and Answers. All the Solutions are given to you with detailed explanation and you can enhance your subject knowledge. Use the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 8 English PDF for free of cost and prepare whenever you want.

Ahilyabai – A Great Indian Queen Textual Exercise

Word Power

Solve the crossword puzzle with the help of the clues given. These words have been used in the lesson:

Clues:
Left to right
1. a door or gate
4. land that is under the control of a ruler
5. men, women and children
6. to help a particular person by giving him money
8. the state of having deep respect for God and religion
Class 8 English Chapter 13 Ahilyabai A Great Indian Queen MP Board

Downwords
2. To be next to or joined to something
3. a company or business
7. a person who makes figures by carving or shaping wood

Comprehension

Answer the following questions:

Class 8 English Chapter 13 Ahilyabai A Great Indian Queen MP Board Question 1.
Who taught Ahilyabai?
Answer:
Ahilyabai’s father taught her.

Mp Board Class 8 English Chapter 15  Question 2.
Where did Malhar Rao first see Ahilyabai?
Answer:
Malhar Rao first saw Ahilyabai at Chondi at the temple service in the village.

Class 8 English Chapter 15 MP Board Question 3.
When did Ahilyabai’s husband die?
Answer:
Ahilyabai’s husband died in 1754.

Ahilyabai Palace Was Situated At MP Board Question 4.
What did Gangadhar suggest to Ahilyabai after the death of her son?
Answer:
Gangadhar suggested Ahilyabai to adopt a son when her own son died.

Ahilyabai Husband Name Was MP Board Question 5.
What was Ahilyabai’s reply to her Chief Minister?
Answer:
Ahilyabai replied to her Chief Minister that she didn’t require his advice, as she could look after the state very well.

Ahilya Bai Palace Was Situated At MP Board Question 6.
What message did Ahilyabai send to Raghoba Dada?
Answer:
She sent a message to Raghoba Dada that as soon as he dared to cross the river Kshipra, he would have to fight her army.

Ahilya Bai’s Palace Was Situated At MP Board Question 7.
Why did Raghoba Dada give up the idea of fighting and went back?
Answer:
Raghoba Dada was afraid that if he lost a battle against a woman, he would lose his name and fame as a warrior on the other hand, nobody would praise him even if he won the battle. Hence, he gave up the idea of fighting and went back

Question 8.
What did Ahilyabai build and renovate? Write atleast five names.
Answer:
Ahilyabai built and renovated a number of temples, ghats, wells, tanks and rest houses.

  1. The Vishwanath temple of Varanasi
  2. The Vishnupad temple of Gaya
  3. Ghats
  4. Wells
  5. Tanks

Question 9.
Ahilyabai was not only a great ruler but a great human being also.’ How do you know?
Answer:
Ahilyabai Cared for the poor in her state. She heard every complaint in person. Craftsmen, sculptors, and artists-all received due respect in her state.

Question 10.
Fill in the blanks with the correct answer to complete the sentence.
(i) Ahilyabai’s palace was situated at…

(a) Chondi
(b) Indore
(c) Maheshwar
(d) Beed

(ii) Ahilyabai’s husband’s name was…

(a) Malhar Rao
(b) Mankaji
(c) Gangadhar
(d) Khande Rao

Answer:
(i) c. Maheshwar
(ii) d. khande Rao.

Let’s Learn

Question 1.
Read the following sentences carefully:

  1. Great deeds are remembered even after hundreds of years.
  2. Ahilyabai’s husband was killed in a battle in 1754.
  3. Ahilyabai is remembered with love and respect in all parts of the country.

We often prefer passive when the subject of a sentence is not important.
Also observe changes in the main verb.
For example the active voice form of sentence No. 1 given above will be:
People remember great deeds even after hundreds of years.
When changed to passive form; ‘remember’ becomes ‘remembered’ and ‘are’ is added before it; in sentence No. 3 ‘is’ is added. That is because of the number of the subject.

Now write the following sentences without the agent. (Passive Voice)

  1. Somebody built this house in 1986.
  2. We clean this room everyday.
  3. Somebody cleaned this room yesterday.
  4. People don’t use this road very often.
  5. They cancelled all flights because of fog.
  6. Last night someone broke into our house.
  7. They don’t pay Mohan very much.

Answer:

  1. This house was built in 1986.
  2. This room is cleaned everyday.
  3. This room was cleaned yesterday.
  4. This road is not used very often.
  5. All flights were cancelled because of fog,
  6. Our house was broken out last night.
  7. Mohan is not paid very much.

2. We often use ‘can’ expressing possibilty or ability to do something.
Example: I can speak four languanges.

  • The negative is ‘can’t. (cannot)
  • Could is the past form of can.
  • We use could’ for general ability in the past. But if we talk about what happened in a particular situation, we use ‘was/were able to…or managed to ……….

Example:

  1. A house caught fire yesterday but everybody was able to escape.
  2. Raju was an excellent football player. He could beat anybody.

But negative ‘couldn’t’ is possible in all situations.

Now complete the sentences using can/ could/can’t/couldn’t

  1. Mohan belongs to a well educated family. He ……………… Speak English very well.
  2. My uncle was a very intelligent man. He ……………… speak five languages.
  3. I looked for the book everywhere but I ……………… find it.
  4. Monica ……………… drive but she hasn’t got a car.
  5. I can’t meet you on Saturday but I ……………… meet you Sunday evening.
  6. My grandmother loved music. She ……………… play the piano very well.
  7. Mala wasn’t at home when I phoned but I ……………… contact her at her office.
  8. I’m afraid. I ……………… come to your party.

Answers:

  1. can
  2. could
  3. couldn’t
  4. can
  5. can’t
  6. could
  7. could
  8. can’t

(C) We often use ‘will’ in these situations:

(i) offering to do something
Example: Is your trunk very heavy? I’ll help you.
(ii) When we decide to do something at the time of speaking.
Example: (a) What would you like to eat?
(b) I’ll have fruit, please.
(iii) Promising to do something
Example: I won’t tell any body what you have said.
(iv) Asking somebody to do something
Example: Will you shut the windows, please? ‘Would’ is used in these situations:
(i) offering an invitation
Example: Would you like a cup of tea?
(ii) ‘Would’ is the past form of ‘will’.
Example: I promised I wouldn’t go out.

Now complete the sentences with ‘will would/won’t/wouldn’t.

  1. ………….. you like tea or coffee? I …………. have coffee, please.
  2. You arranged to play football today. Now you decide not to play. You say. I don’t think I …………. play.
  3. You are on a bus. You have a seat but an elderly man is standing. You after him your seat. …………. you like to sit down?
  4. A friend of yours is interested in one of your books, you offer it. Friend: This book is very interesting. You: Yes, it’s very good …………. you like to borrow it.
  5. Did you phone Mona? Oh no, I forgot. I. …………. phone her now.
  6. Don’t worry about your exam. I’m sure you …………. pass.
  7. I’m sorry about what happened yesterday. It …………. happen again.

Answer:

  1. would, will
  2. would
  3. would
  4. would
  5. will
  6. will
  7. won’t.

Let’s Talk

Two students will come forward. Using the clues, they will ask questions and answer to each other using correct forms of the verbs:

A: you/go through/the lesson/?
B: Yes/Ahilyabai/do/marvellous work/
A: When/she/get/marry/?
B: Perhaps/at the age of 8 or 9.
A: How/old/she/when/her/ husband/die/?
B: She/29/.
A: She/afraid of /Raghoba Dada?
B: No/She/challenge/him/.
A: Sheldo/all the work/in her state only?
B: No/she/build/renovate/roads/ temples/over Indial.
A: Yes/she/was/great queen/?
B: Yes/she/was/.

Answers:

A: Did you go through the lesson?
B: Yes. Ahilyabai did marvellous work.
A: When did she get marry?
B: Perhaps she got married at the age of 8 or 9.
A: How old was she when her husband died?
B: She was 29.
A: Was she afraid of Raghoba Dada?
B: No, she challanged him.
A: Did she do all the work in her state only?
B: No, she built and renovate roads and temples all over India.
A: Yes, was she a great queen?
B: Yes, she was.

Let’s Read

Students! you must have seen the picture of an old lady, hardly five feet tall, with high check-bones, thin lips and a wrinkled face, clad in a white saree with a blue border covering the head. This is Mother Teresa often called the Gentle Mother’ or the ‘Angel of Mercy.’

Mother Teresa was born in Skopje, Macedonia on August 27, 1910. Her family was of Albanian descent. Her original name was Agnes Gonxha Bojaxhiu. At the age of eighteen, she renounced the world and joined the Loreto nuns in Ireland. She used to work from 4 a.m. to late at night. The dying in Kolkata, the wounded in Vietnam, the straving in Ethopia-all turned to this frail looking woman for support. She always embraced the needy and the suffering all over the world. The mission established by her is still busy in doing the same even after her death. She received a number of awards and distinctions, including the Pope John XXIII Peace Prize in 1971 and the Nobel peace prize in 1979.

Answer the following questions:

Question 1.
Why was Mother Teresa called the Angel of Mercy?
Answer:
Mother Teresa was called ‘the Angerl of Mercy’ because she embraced the needy and the suffering all over the world.

Question 2.
What do you understand by the word ‘renounced’? Explain.
Answer:
Renounced-It means to give up something.

Question 3.
Explain the phrase ‘frail looking woman.’
Answer:
‘Frail looking woman-Mother Teresa was very lean and thin.

Question 4.
Fill in the blank, choosing the correct word.
Mother Teresa’ was born in ……………………
(a) Ireland
(b) Kolkata
(c) Albania
(d) Macedonia
Answer:
Mother Teresa was born in Macedonia.

Question 5.
Which award did she get in 1971?
Answer:
She got the Pope John XXIII peace prize in 1971.

Question 6.
Write five adjectives occurring in the passage.
Answer:
Five adjectivies-high, thin, wrinkled, white and blue.

Let’s Write

Look at these pictures describing a recipe for a fruit custard. Read the clue words below the pictures. Write out the recipe listing the ingredients and the process of making fruit custard. Things you will need:
Mp Board Class 8 English Chapter 15

1 tablespoon of cornflour
3 cups milk
2 tablespoons sugar
1/2 teaspon vanilla
2 bananas
2 apples
2 pomegranates
1 pine apple
few grapes
few raisins and chopped nuts yellow colour
Class 8 English Chapter 15 MP Board
Ahilyabai Palace Was Situated At MP Board
Begin like this:

Take milk in a saucepan and boil it.
Answer:
Add sugar and cornflour. Mix, and stir well till it turns into thick and creamy. Take it off. Let it cool. Then add some chopped fruits. Add vanilla drops and colour. Pour bowl. Decorate it with nuts and raisins and then put in freezer.

Ahilyabai – A Great Indian Queen Word Meanings

Ahilyabai Husband Name Was MP Board

Ahilya Bai Palace Was Situated At MP Board

We wish the knowledge shared regarding MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 15 Ahilyabai – A Great Indian Queen Questions and Answers has been helpful to you. If you need any further help feel free to ask us and we will get back to you with the possible solution. Bookmark our site to avail the latest updates on different state boards solutions in split seconds.

MP Board Class 8th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 13 ग्राम्य जीवन

In this article, we will share MP Board Class 8th Hindi Book Solutions Chapter 13 ग्राम्य जीवन Pdf, These solutions are solved subject experts from the latest edition books.

MP Board Class 8th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 13 ग्राम्य जीवन

प्रश्न अभ्यास
अनुभव विस्तार

(क) सही जोड़ी बनाइए

Mp Board Class 8 Hindi Chapter 13 प्रश्न 1.
वस्तुनिष्ठ प्रश्न
Mp Board Class 8 Hindi Chapter 13
उत्तर
(अ) 4, (ब) 3, (स) 2, (द) 1

(ख) सही शब्द चुनकर रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए

(अ) एक दूसरे की ममता है, सब में ………………. समता है। (प्रेममयी, क्रोधमयी)
(ब) छोटे से …………………. के घर हैं, लिपे-पुते हैं, स्वच्छ सुघर हैं। (लकड़ी, मिट्टी)
(स) खपरैलों पर बेले छाई, …………………. हरी, मन भाई। (फूली-फली, खिली-खिली)
(द) प्रायः सबकी सब विभूति हैं, पारस्परिक ………. है।(अनुभूति, सहानुभूति)
उत्तर
(अ) प्रेममयी
(ब) मिट्टी
(स) फूली-फली
(द) सहानुभूति।

Class 8 Hindi Chapter 13 Mp Board प्रश्न 3.
अति लघु उत्तरीय प्रश्न
(अ)आडंबर और अनाचार किन लोगों में नहीं होता है?
(ब) हवा को किससे बढ़कर बताया है?
(स) गाँवों में आँगन तट कैसे होते हैं?
(द) कवि ने नन्दन-विपिन को किस पर निछावर किया है?
उत्तर
(अ) आडंबर और अनाचार गाँव के लोगों में नहीं होता है।
(ब) हवा को डॉक्टरी दवा से बढ़कर बताया है।
(स) गाँवों में आँगन तट गोपद चिहित होते हैं।
(द) कवि ने नन्दन-विपिन को शाम के समय गाँव के वातावरण पर निछावर किया है?

Sugam Bharti Class 8 MP Board प्रश्न 4.
लघु उत्तरीय प्रश्न

(अ)
कवि ने ग्राम्य-जीवन को शहरी जीवन से श्रेष्ठ क्यों माना है?
उत्तर
कवि ने ग्राम्य-जीवन को शहरी जीवन से श्रेष्ठ माना है। यह इसलिए कि यहाँ थोड़े में निर्वाह हो जाता है। यहाँ कोई दाब, पेंच और छल-कपट नहीं है। यहाँ आडंबर और अनाचार नहीं है।

(ब)
गाँव के घरों की क्या विशेषताएँ होती हैं?
उत्तर
गाँव के घर मिट्टी के घर हैं। वे लिपे-पुते हैं। वे स्वच्छ और सुन्दर हैं।

(स)
गाँववालों का स्वभाव कैसा होता है?
उत्तर
गाँववालों का स्वभाव बड़ा ही सरल और सीधा-सादा होता है। उसमें कोई छल-कपट नहीं होता है। उसमें परस्पर सहानुभूति होती है। उसमें दूसरे के प्रति ममता और समता होती है।

(द)
‘श्रम-सहिष्णु सब जन होते हैं’ से कवि का क्या ‘आशय है?
उत्तर
श्रम-सहिष्णु सब जम होते हैं’ से कवि का क्या आशय है-गाँव के लोग घोर परिश्रमी होते हैं। वे जी नहीं चुराते हैं। हमेशा मेहनत करने के कारण उनमें आलस्य बिलकुल ही नहीं होता है।

(ई)
गाँवों में अतिथि-सत्कार किस प्रकार होता है?
उत्तर
गाँवों में अतिथि-सत्कार विशेष प्रकार से होता है। अतिथि को आदरपूर्वक ठहराया जाता है। उसके प्रति अपने किसी संबंधी की ही तरह आदर देकर खुश किया जाता है। फिर सम्मान के साथ विदा किया जाता है।

भाषा की बात

Mp Board Class 8 Chapter 13 प्रश्न 1.
बोलिए और लिखिए___ ग्रामीण, अन्तःकरण, उज्ज्वल, श्रम, सहिष्णु।
उत्तर
ग्रामीण, अन्तःकरण, उज्ज्वल, श्रम, सहिष्णु।

कक्षा 8 विषय हिंदी पाठ 13 के प्रश्न उत्तर MP Board प्रश्न 2.
सही वर्तनी पर गोला लगाइए
निरवाह, निर्वाह, निवार्ह, र्निवाह,
साहानुभूति, शहानुभूति, सहानुभूति, सहानूभूती,
आतिथ्य, अतिथ्य, आतीथ्य, आतिथय,
आर्शीवाद, आसीरवाद, आशीवार्द, आशीर्वाद ।
उत्तर
निर्वाह, सहानुभूति, आतिथ्य, आशीर्वाद ।

Class 8 Hindi Mp Board प्रश्न 3.
निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए।
अपनी-अपनी, सीधे-सादे, दिन-दिन, ग्राम्य-जीवन
उत्तर
शब्द – वाक्य-प्रयोग
अपनी अपनी – अपनी  आजकल सभी को अपनी- अपनी ही पड़ी है।
सीधे सादे – सीधे-सादे आजकल ठगे जाते
दिन दिन – दिन-दिन महँगाई बढ़ रही है।
ग्राम्य जीवन – ग्राम्य-जीवन सबका मनचाहा है।

Mp Board Class 5th Hindi Sugam Bharti Solution प्रश्न 4.
निम्नलिखित शब्दों में से जल, हवा, और विपिन के समानार्थी (पर्यायवाची शब्द) छाँटकर लिखिए
वायु, पानी, वन, जंगल, पवन, नीर, समीर, कानन, सलिल।
उत्तर
पर्यायवाची शब्द
जल-पानी, नीर, सलिल।
हवा-वायु, पवन, समीर।
विपिन-वन, जंगल, कानन।

Mp Board Class 8 Hindi प्रश्न 5.
निम्नलिखित शब्दों में तत्सम और तद्भव शब्द छाँटकर सूची बनाइए
पद, चाँद, पैर, नैन, हाथ, धरा, अमिय, काम, चन्द्र, हस्त, अग्नि देवता, सुभीता, नयन, धरती, देव, सुविधा, कार्य, आम, अश्रु, आग, आम्र, आँसू।
उत्तर
तत्सम-पद, धरा, चन्द्र, हस्त, अग्नि देवता, नयन, देव, कार्य, अश्रु, आम्र।
तद्भव-चाँद, पैर, नैन, हाथ, अमिय, काम, सुभीता, धरती, सुविधा, आम, आग, आँसू।

प्रश्न 6.
नीचे दी हुई पंक्तियों में से सर्वनाम शब्द छाँटिए
(अ) क्यों न इसे सबका मन चाहे।
(ब) अपनी-अपनी घात नहीं है।
(स) तो न उसे आती बरबादी।
(द) देती याद उन्हें चौपालें।
(ई) सब में प्रेममयी ममता है।
उत्तर
सर्वनाम शब्द
(अ) इसे
(ब) अपनी-अपनी
(स) उसे
(द) उन्हें
(ई) सबमें।

प्रमुख पद्यांशों की संदर्भ-प्रसंग सहित व्याख्याएँ

1. अहा! ग्राम्य-जीवन भी क्या है क्यों न इसे सब का मनचाहे।
थोड़े में निर्वाह यहाँ है, ऐसी सुविधा और कहाँ है।
यहाँ शहर की बात नहीं है, अपनी-अपनी घात नहीं है।
आडम्बर का काम नहीं है, अनाचार का नाम नहीं है।

शब्दार्थ
ग्राम्य-गाँव । निर्वाह-गुजारा । घात-दाव-पेंच, छल। आडंबर-ढोंग, दिखावा। अनाचार-दुराचार, बुरा व्यवहार।

संदर्भ – प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य-पुस्तक ‘सुगम भारती’ (हिन्दी सामान्य) के भाग-8 के पाठ-13 ‘ग्राम्य-जीवन’ से ली गई हैं। इनके रचयिता श्री मैथिलीशरण गुप्त हैं।

प्रसंग – प्रस्तुत पंक्तियों में कवि ने गाँव के जीवन की विशेषताओं पर प्रकाश डालते हुए कहा है कि__

व्याख्या
अहा! गाँव के जीवन का क्या कहना है! सचमुच में यह इतना अधिक सुन्दर है कि इसे भला ऐसा कौन नहीं है, जो इसे बार-बार न चाहेगा। इसकी सबसे अधिक अच्छाई है कि यहाँ थोडी-सी सुविधा में गजारा हो जाता है। इस प्रकार की सुविधा और कहीं नहीं है। यहाँ शहर की कोई बात नहीं हैं दुसरे शब्दों में यहाँ कोई शहरी विशेषताएँ नहीं हैं। इसलिए यहाँ शहरी कोई दाव-पेंच या छल नहीं है। किसी प्रकार का दिखावा नहीं है। इसी प्रकार कोई यहाँ किसी तरह का अनाचार-दुराचार नहीं दिखाई देता है।

विशेष

  • भारतीय गाँव की खूबियाँ बतायी गई हैं।
  • यह अंश ज्ञानवर्द्धक है।

2. सीधे-सादे भोले-भाले, हैं ग्रामीण मनुष्य निराले। एक दूसरे की ममता है,
सब में प्रेममयी समता है। यद्यपि वे काले हैं
तन से, पर अति ही उज्जवल हैं मन से।
अपना और ईश्वर का बल है, अन्तःकरण अतीव सरल है।

शब्दार्थ
ग्रामीण-गाँव के। ममता-प्रेम, लगाव । समतासमानता। तन-शरीर। अति-अधिक। अन्तःकरण-हृदय।

संदर्भ – पूर्ववत्

प्रसंग – प्रस्तुत पंक्तियों में कवि ने गाँव के लोगों की अच्छाइयों को बतलाते हुए कहा है कि

व्याख्या
गाँव के लोग बड़े ही सीधे-साधे और भोले-भाले होते हैं। वे बहुत ही निराले और दूसरे के प्रति समता और लगाव रखते हैं। उनमें परस्पर प्रेममयी समानता होती है। यह बात अवश्य है कि वे काले और कुरूप होते हैं, लेकिन उनका मन बहुत ही सुन्दर और आकर्षक होता है। उन्हें और किसी का भरोसा नहीं होता है। उनका तो केवल अपना और ईश्वर पर ही भरोसा होता है। इस प्रकार उनका हृदय बड़ा ही सरल और खुला हुआ होता है।

विशेष

  • गाँव के लोगों की खूबियों को ज्ञानवर्द्धक रूप में प्रस्तुत किया गया है। .
  • यह अंश रोचक है।

3. प्रायः सबकी सब विभूति हैं, पारस्परिक सहानुभूति है।
कुछ भी ईर्ष्या-द्वेष नहीं है, कहीं कपट का लेश नहीं है।
छोटे से मिट्टी के घर हैं, लिपे-पुते हैं, स्वच्छ सुघर हैं।
गोपद चिह्नित आँगन तट हैं, रखे एक और जल-घट हैं।

शब्दार्थ
प्रायः-लगभग। विभूति-धन-संपति, वैभव । पारस्परिक-परस्पर, एक-दूसरे के प्रति । ईर्ष्या-द्वेष, वैर, विरोध । कपट-छल। लेश-अंश मात्र, थोड़ा-सा भी। सुघर-सुंदर। गोपद-गाय के खुर। तट-किनारा।

संदर्भ – पूर्ववत्।

प्रसंग-पूर्ववत्।

व्याख्या
गाँव के लोगों के पास परस्पर सहानुभूति और सहयोग ही धन, संपत्ति और वैभव है। उनमें एक-दूसरे के प्रति कुछ भी वैर, विरोध आदि बुरे भाव नहीं हैं। उनमें एक-दूसरे के लिए छल-कपट थोड़ा-सा भी नहीं है। उनका घर मिट्टी का ही है, लेकिन वह लीपा-पोता हुआ बड़ा ही साफ, आकर्षक और सुन्दर है। उनके घर के आँगन में एक ओर गाय के खुर से और दूसरी ओर रखे हुए पानी के घड़े से शोभित होते हैं।

विशेष

  • गाँव के लोगों और उनके स्वभाव को सामने लाने का प्रयास किया गया है।
  • यह अंश ज्ञानवर्द्धक है।

4. खपरैलों पर बेलें छाईं, फूली-फली हरी, मन भाई।
काशीफल कुष्मांड कहीं है, कहीं लौकियाँ लटक रही हैं।
है जैसा गुण यहाँ हवा में, प्राप्त नहीं डॉक्टरी दवा में।
सन्ध्या समय गाँव के बाहर, होता नंदन विपिन निछावर।

शब्दार्थ
काशीफल-कदू । कुष्मांड-कुम्हड़ा, सफेद कदू। संध्या-शाम। नंदन- देवताओं का। विपिन-वन, जंगल। निछावर-त्याग, बलिदान।

संदर्भ – पूर्ववत्।

प्रसंग – प्रस्तुत पंक्तियों में कवि ने गाँव के वातावरण का चित्र खींचते हुए कहा है कि

व्याख्या
गाँव में घर खपरैल के होते हैं। उन पर बेलें छायी रहती हैं। उन पर कई प्रकार की सब्जियाँ लटक रही होती हैं। वे हरी-हरी और फूली-फली होती हैं। उन्हें देखकर मन खिल उठता है। कहीं कद्दू की बेलें खपरैलों पर लटकी रही होती हैं, तो कहीं सफेद कददू की बेलें। खपरैलों पर कहीं-कहीं लौकियाँ लटकती हुई होती हैं, तो कहीं-कहीं कई और बेलें भी इसी प्रकार दिखाई देती हैं। यहाँ की हवा में स्वास्थ्य को ठीक रखने का गुण है वह किसी डॉक्टरी दवा से बेहतर है। शाम के समय गाँव के बाहर का वातावरण नंदन वन से कहीं अधिक सुखद होता है। उस पर तो वह निछावर होता हुआ दिखाई देता है।

विशेष

  • गाँव के स्वरूप का सच्चा चित्र है।
  • तुकान्त शब्दावली है।

5. श्रम-सहिष्णु सब जन होते हैं, आलस में न पड़े सोते हैं।
दिन-दिनभर खेतों में रहकर, करते रहते काम निरंतर ।
अतिथि कहीं जब आ जाता है, वह आतिथ्य यहाँ पाता है।
ठहराया जाता है ऐसे, कोई संबंधी हो जैसे।

शब्दार्थ
श्रम-सहिष्णु-घोर परिश्रमी। निरंतर-हमेशा।

संदर्भ – पूर्ववत्।

प्रसंग – प्रस्तुत पंक्तियों में कवि ने गाँव के लोगों की अच्छाइयों को बतलाते हुए कहा है कि

व्याख्या
गाँव के लोग घोर परिश्रमी होते हैं। इसलिए वे आलसी नहीं होते हैं। वे पूरे दिन खेतों में लगातार काम करते रहते हैं। जब उनके यहाँ कोई अतिथि आ जाता है, तो वह संतुष्ट होकर ही वापस जाता है। वे उसका आदर-सम्मान अपने किसी सगे-संबन्धी की ही तरह करके उसे खुश कर देते है।

विशेष

  • गाँव के लोगों की महानता को आकर्षक रूप में चित्रित किया गया है।
  • यह अंश ज्ञानवर्द्धक है।

MP Board Class 8th Sanskrit Solutions Chapter 6 स्वामी विवेकानन्दः

MP Board Class 8th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 6 स्वामी विवेकानन्दः

MP Board Class 8th Sanskrit Chapter 6 अभ्यासः

Class 8 Sanskrit Chapter 6 Mp Board  प्रश्न 1.
एकपदेन उत्तरं लिखत(एक शब्द में उत्तर लिखो-)
(क) स्वामी विवेकानन्दस्य बाल्यकालस्य नाम किम् आसीत्? (स्वामी विवेकानन्द के बचपन का नाम क्या था?)
उत्तर:
नरेन्द्रनाथः। (नरेन्द्रनाथ)

(ख) स्वामी विवेकानन्दस्य मातुः नाम किम् आसीत्? (स्वामी विवेकानन्द की माता का नाम क्या था?)
उत्तर:
भुवनेश्वरी देवी। (भुवनेश्वरी देवी)

(ग) नरेन्द्रनाथस्य पितुः नाम किम् आसीत्? (नरेन्द्रनाथ के पिता का नाम क्या था?)
उत्तर:
विश्वनाथदत्तः। (विश्वनाथदत्त)

(घ) नरेन्द्रनाथस्य जन्म कस्मिन् नगरे अभवत्? (नरेन्द्रनाथ का जन्म किस नगर में हुआ?)
उत्तर:
कोलकातानगरे। (कोलकाता नगर में)

(ङ) नरेन्द्रनाथस्य गुरोः नाम किम् अस्ति? (नरेन्द्रनाथ के गुरु का नाम क्या है?)
उत्तर:
रामकृष्णपरमहंसः। (रामकृष्णपरमहंस)

Mp Board Class 8 Sanskrit Solution Chapter 6 प्रश्न 2.
एकवाक्येन उत्तरं लिखत(एक वाक्य में उत्तर लिखो-)
(क) नरेन्द्रनाथस्य जन्म कदा अभवत्? (नरेन्द्रनाथ का जन्म कब हुआ?)
उत्तर:
नरेन्द्रनाथस्य जन्म जनवरी मासस्य द्वादशे दिनांके १८६३ खिस्ताब्दे (१२ जनरवरी, १८६३)अभवत्। (नरेन्द्रनाथ का जन्म जनवरी महीने की बारह तारीख को 1863 ईस्वी (12 जनवरी, 1863) में हुआ।)

(ख) शिकागोनगरे विश्वधर्मसम्मेलने भारतस्य प्रतिनिधिः कः अभवत्? (शिकागो नगर में विश्वधर्म सम्मेलन में भारत के प्रतिनिधि कौन हुए?)
उत्तर:
शिकागोनगरे विश्वधर्मसम्मेलने भारतस्य प्रतिनिधिः स्वामी विवेकानन्दः अभवत्। (शिकागो नगर में विश्वधर्म सम्मेलन में भारत के प्रतिनिधि स्वामी विवेकानन्द हुए।)

(ग) स्वामी विवेकानन्दः कदा ब्रह्मलीनोऽभवत्? (स्वामी विवेकानन्द कब ब्रह्मलीन हुए?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्दः जुलाई मासस्य चतुर्थे दिनांके १८०२ खिस्ताब्दे (४ जुलाई, १९०२) ब्रह्मलीनोऽभवत्। (स्वामी विवेकानन्द जुलाई महीने की चार तारीख 1902 ईस्वी (4 जुलाई, 1902) में ब्रह्मलीन हुए।)

(घ) रवीन्द्रनाथटैगोर किम् कथनम् अस्ति? (रवीन्द्रनाथ टैगोर का क्या कहना है?)
उत्तर:
रवीन्द्रनाथटैगोरस्य कथनम् अस्ति यत् कोऽपि भारतीयसंस्कृतिं ज्ञातुमिच्छति तर्हि प्रथमः तेन स्वामी विवेकानन्दविषये पठितव्यः। (रवीन्द्रनाथ टैगोर का कहना है कि कोई भी भारतीय संस्कृति को जानना चाहता है तो पहले उसे स्वामी विवेकानन्द के विषय में पढ़ना चाहिए।)

(ङ) यूनाम् प्रेरकः पथप्रदर्शकश्च कः? (युवाओं के प्रेरक और पथ-प्रदर्शक कौन हैं?)
उत्तर:
यूनाम् प्रेरकः पथप्रदर्शकश्च स्वामी विवेकानन्दः। (युवाओं के प्रेरक और पथ-प्रदर्शक स्वामी विवेकानन्द हैं।)

Mp Board Class 8 Sanskrit Chapter 6 प्रश्न 3.
उचितं योजयत(उचित को जोड़ो-)
Class 8 Sanskrit Chapter 6 Mp Board
उत्तर:
(क) → (ii)
(ख) → (v)
(ग) → (i)
(घ) → (iii)
(ङ) → (iv)

संस्कृत कक्षा 8 पाठ 6 MP Board प्रश्न 4.
शुद्धवाक्यानां समक्षम आम्’ अशुद्ध वाक्यानां समक्षं’न’ इति लिखत
(शुद्ध वाक्यों के सामने ‘आम्’ (हाँ) तथा अशुद्ध वाक्यों के सामने ‘न’ (नहीं) लिखो-)
(क) पौरुषं कुरु।
(ख) आत्मभावस्य विकासः एव कर्म।
(ग) जीवनस्यार्थः उन्नतिः नास्ति।
(घ) स्वार्थभावः एव मृत्युः।
(ङ) परोपकारः अपवित्रम् कार्यमस्ति।
उत्तर:
(क) आम्
(ख) आम्
(ग) न
(घ) आम्
(ङ) न।

8 वीं कक्षा संस्कृत गाइड In Hindi Chapter 6 MP Board प्रश्न 5.
उचितपदेन रिक्तस्थानं पूरयत(उचित शब्द द्वारा रिक्त स्थान भरो-)
(क) प्रतिग्रहणस्य कामना …………..। (कुरु/मा कुरु)
(ख) चारित्र्यबलं…………..। (वारयत/धारयत)
(ग) नरेन्द्रनाथस्य पिता ………….. आसीत्। (भाषक:/अभिभाषक:)
(घ) अनात्मभावस्य विकासः एव …………. । (कर्म/अकर्म)
(ङ) स्वामीविवेकानन्दस्य जन्म ………….. अभवत्। (कोलकातानगरे/मुम्बईनगरे)
उत्तर:
(क) मा कुरु
(ख) धारयत
(ग) अभिभाषकः
(घ) अकर्म
(ङ) कोलकातानगरे।

Class 8 Sanskrit Chapter 6 MP Board प्रश्न 6.
नामोल्लेखपूर्वकं सन्धि विच्छेदं कुरुत(नाम का उल्लेख करते हुए सन्धि-विच्छेद करो-)
(क) दीक्षानन्तरम्
(ख) प्रसिद्धोऽभवत्
(ग) एवाकर्म
(घ) तस्यावधारणा
(ङ) अनेनैव
(च) कार्यमस्ति।
उत्तर:
Mp Board Class 8 Sanskrit Solution Chapter 6

कक्षा 8 संस्कृत पाठ 6 MP Board प्रश्न 7.
नामोल्लेखपूर्वकं समासविग्रहं कुरुत(नाम का उल्लेख करते हुए समास-विग्रह करो-)
(क) लोकसेवकः
(ख) परोपकारः
(ग) परिव्राजकदीक्षाम्
(घ) जीवनगतिः
(ङ) ईश्वर प्राप्तिः।
उत्तर:
Mp Board Class 8 Sanskrit Chapter 6

क्लास 8 संस्कृत चैप्टर 6 MP Board प्रश्न 8.
मूलशब्दं, लिङ्ग, विभक्तिं, वचनं च लिखत(मूल शब्द, लिंग, विभक्ति और वचन लिखो-)
(क) ज्ञानम्
(ख) कार्यम्
(ग) अनेन
(घ) ईश्वरः
(ङ) दीनः
(च) क्रीडासु
(छ) एतेषाम्
(ज) सः।
उत्तर:
संस्कृत कक्षा 8 पाठ 6 MP Board

स्वामी विवेकानंद पर 10 वाक्य संस्कृत में MP Board प्रश्न 9.
अव्ययानां वाक्य प्रयोगं कुरुत(अव्ययों का वाक्यों में प्रयोग करो-)
(क) च
(ख) एवम्
(ग) मा
(घ) तदा
(ङ) यदि।
उत्तर:
8 वीं कक्षा संस्कृत गाइड In Hindi Chapter 6 MP Board

कक्षा 8 संस्कृत पाठ 6 के प्रश्न उत्तर MP Board प्रश्न 10.
‘स्वामी विवेकानन्दः’ इति विषयमवलम्ब्य संस्कृते दशवाक्यानि लिखत
(‘स्वामी विवेकानन्द’ इस विषय के आधार पर संस्कृति में दस वाक्य लिखो-)
उत्तर:

  1. स्वामी विवेकानन्दस्य बाल्यकालस्य नाम ‘नरेन्द्रनाथः’ आसीत्।
  2. स्वामी विवेकानन्दस्य जन्म कोलकातानगरे अभवत्।
  3. स्वामी विवेकानन्दस्य पिता ‘विश्वनाथदत्तः’ आसीत्।
  4. स्वामी विवेकानन्दस्य माता ‘भुवनेश्वरी देवी’ आसीत्।
  5. स्वामी विवेकानन्दस्य गुरुः ‘रामकृष्णपरमहंसः’ आसीत्।
  6. स्वामी विवेकानन्दस्य शिष्या ‘भगिनी निवेदिता’ आसीत्।
  7. स्वामी विवेकानन्दः यूनां कृते पथप्रदर्शकः आसीत्।
  8. स्वामी विवेकानन्दः संस्कृतानुरागी आसीत्।
  9. नरेन्द्रनाथः ‘स्वामी विवेकानन्दः’ इति नाम्ना प्रसिद्धोऽभवत्।
  10. स्वामी विवेकानन्दस्य बहवः शिष्याः अभवन्।

स्वामी विवेकानन्दः हिन्दी अनुवाद

‘बहुजनहिताय, बहुजन सुखाय’ इत्यमका रोलानस्थ स्वामी विवेकानन्दस्य बाल्यकालस्य नार नरेन्द्रनाथ:’ आसीत्। तस्य जन्म जनवरीमासस्य द्वादशे दिनांक १८६३ ख्रिस्ताब्दे (१२ जनवरी, १८६३) कोलकातानगरे अभवत्। तस्य मातुः नाम ‘भुवनेश्वरी देवी’ आसीत्। तस्य पिता विश्वनाथदत्तः लब्धप्रतिष्ठः, अभिभाषकः आसीत्। नरेन्द्रनाथः बाल्यकालादेव संस्कृतानुरागी, कुशाग्रबुद्धि, मल्लविद्यादिसु क्रीडासु पारङ्गतः धार्मिकश्चासीत्।

अनुवाद :
‘बहुत लोगों के हित के लिए, बहुत लोगों के सुख के लिए’ इस कार्य में लगे हुए स्वामी विवेकानन्द का बचपन का नाम ‘नरेन्द्रनाथ’ था। उनका जन्म जनवरी महीने की बारह तारीख को 1863 ईस्वी में (12 जनवरी, 1863) कोलकाता (कलकत्ता) नगर में हुआ। उनकी माता का नाम ‘भुवनेश्वरी देवी’ था। उनके पिता विश्वनाथदत्त ख्याति प्राप्त वकील थे। नरेन्द्रनाथ बचपन से ही संस्कृत के प्रेमी, तीव्र, बुद्धि वाले, मल्ल (कुश्ती) विद्या आदि खेलों में पारंगत और धार्मिक थे।

तस्मिन् काले रामकृष्ण परमहंसः अद्वितीयाध्यात्मिक-ज्ञानपुञ्जस्य स्रोतः आसीत्। तस्य प्रभावेण प्रभावितः नरेन्द्रनाथः तेनैव परिव्राजकदीक्षा प्राप्नोत्। दीक्षानन्तरं सः स्वामी विवेकानन्दः इति नाम्ना प्रसिद्धोऽभवत्। ततः सः स्वकीयज्ञानदीप्त्या सदुपेदेशः जनान् अध्यात्मपरायणमकरोत्। तस्वावधारणा आसीत् यत् प्रम्णा, सत्येन, पराक्रमेण च कार्याणि सिद्धयन्ति। तत्कुरु पौरुषम्। आत्मभावस्य विकासः एव कर्म। अनात्मभावस्य विकासः एवाकर्म। दौर्बल्येन किमपि न भवति। अतः सबलो भव।

कक्षा 8 विषय संस्कृत पाठ 6 के प्रश्न उत्तर MP Board अनुवाद :
उस समय रामकृष्ण परमहंस अद्वितीय आध्यात्मिक ज्ञान पुंज के स्रोत थे। उनके प्रभाव से प्रभावित नरेन्द्रनाथ ने उनसे ही संन्यास की दीक्षा प्राप्त की। दीक्षा के बाद वह ‘स्वामी विवेकानन्द’ के नाम से प्रसिद्ध हुए। उसके बाद उन्होंने अपनी ज्ञान की ज्योति द्वारा सद् उपदेशों से लोगों को अध्यात्म की ओर अभिमुख किया। उनकी अवधारणा (निश्चय) थी कि प्रेम, सत्य और पराक्रम से कार्य पूरे होते हैं। उसका प्रयत्न करो। आत्म भाव का विकास ही कर्म है। अनात्म भाव का विकास ही अकर्म है। दुर्बलता से कुछ भी नहीं होता। इसलिए बलवान होओ।

जीवनस्यार्थः उन्नतिरस्ति। उन्नतेः तात्पर्य हृदयस्यौदार्यमास्ति। परोपकारः एव जीवनगतिः। स्वार्थभावः एव मृत्युः। प्रेमभावः एव जीवनम्। द्वेषभाव एवं मृत्युः। प्रेमभावः एव भक्तिः ज्ञानं मुक्तिश्चास्ति। प्रेम बिना नेदं यदिदमुपासते।

Sanskrit Chapter 6 Class 8 MP Board अनुवाद :
जीवन का अर्थ उन्नति है। उन्नति का तात्पर्य हृदय का औदार्य (उदारता का गुण) है। परोपकार ही जीवन की गति (चाल) है। स्वार्थभाव ही मृत्यु है। प्रेमभाव ही जीवन है। द्वेषभाव ही मृत्यु है। प्रेमभाव ही भक्ति, ज्ञान और मुक्ति है। प्रेम के बिना वह नहीं है जिसकी उपासना करते हैं।

सर्वथा दरिद्रनारायणो सेवितव्यः। यतोहि बुभुक्षितः, दीनः, उपेक्षितः, विकलाङ्गजनः, दुर्बलः एव साक्षादीश्वरः। अतः एतेषामुपासना एव ईश्वरस्याराधना अस्ति।

अनुवाद :
हमेशा दरिद्रनारायण (गरीब) की सेवा करनी चाहिए। क्योंकि भूखा, दीन, उपेक्षित, विकलांग, दुर्बल व्यक्ति ही साक्षात् ईश्वर हैं। इसलिए ऐसों की उपासना ही ईश्वर की आराधना है।

चारित्र्यबलं धारयत। अनेनैव सर्वत्र विजयो भविष्यति। दाता भव। प्रतिग्रहणस्य कामनां मा कुरु। वसन्तवल्लोकहितं चरत। परोपकारः परमपवित्रं कार्यमस्ति। परोपकारेण चित्तं शुद्धयति। अनेनैव ईश्वरप्राप्तिः सम्भवा।

अनुवाद :
चरित्र की शक्ति को धारण करो। इससे ही सब। जगह विजय होगी। दाता होओ। प्रतिग्रहण (दान के बदले ग्रहण) की कामना मत करो। बसन्त के समान संसार का कल्याण करो। परोपकार परम पवित्र कार्य है। परोपकार से मन शुद्ध होता है। इससे ही ईश्वर की प्राप्ति सम्भव है।

सः वेदान्तप्रचाराय स्वीकायाखिलं जीवनं समर्पयामास। तेन हिन्दुधर्मः संस्कृतिश्च प्रसारिते। सः न केवलं परिव्राजकः अपतुि परोपकारी, दाता, लोकसेवकः महान् देशभक्तश्चासीत्। शिकागोनगरे विश्वधर्मसम्मेलने सः भारतस्य प्रतिनिधिः अभवत्। देशविदेशेषु तस्य बहवः शिष्याः अभवन्। आङ्ग्लदेशीय “कुमारी नोबल” या अनन्तर ‘भगिनी निवेदिता’ इति नाम्ना प्रसिद्धा, तस्य प्रिया शिष्या अभवत्। सः यूनां कृते विशिष्टप्रेरकः पथप्रदर्शकश्चासीत्। भारतीयस्वतन्त्रतासंग्रामेऽपि तस्य ऊर्जस्वलानि भाषणानि स्वाधीनतासैनिकानां कृते प्रेरणास्पदानि। ‘उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान्निबोधत’ इत्युपनिषदः ध्येयवाक्यं सः जीवनेऽधारयत्।

अनुवाद :
उन्होंने वेदान्त प्रचार के लिए अपना सम्पूर्ण जीवन समर्पित कर दिया। उनके द्वारा हिन्दू धर्म और संस्कृति का प्रसार किया गया। वह न केवल संन्यासी, अपितु परोपकारी, दाता, लोक सेवक और महान देशभक्त थे। शिकागो नगर में विश्वधर्म सम्मेलन में वह भारत के प्रतिनिधि हुए। देश-विदेशों में उनके बहुत से शिष्य हुए। इंग्लैण्ड देश की “कुमारी नोबल” जो बाद में बहन निवेदिता’ के नाम से प्रसिद्ध हुई, उनकी प्रिय शिष्या हुई। वह युवाओं के लिये विशेष प्रेरक और मार्ग-प्रदर्शक थे। भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम में भी उनके तेजस्वी भाषण स्वाधीनता के सैनिकों के लिए प्रेरणादायक थे। ‘उठो, जागो और श्रेष्ठ (मनुष्यों) को पाकर (उनसे) ज्ञान प्राप्त करो।’ इस उपनिषद् के ध्येय वाक्य को उन्होंने जीवन में धारण किया।

अहर्निशं ब्रह्मकर्मसाधनां साध्यमानः एव जुलाई मासस्य चतुर्थे दिनांके १९०२ ख्रिस्ताब्दे(४ जुलाई,१९०२) सः ब्रह्मलीनो जातः। सः न केवलं भारते अपितु, विदेशेष्वपि प्रसिद्धः। तेन भारतस्य प्राचीनगौरवं विदेशेषु स्थापितम्। रवीन्द्रनाथटैगोरः कथयति यत् यदि कोऽपि भारतीयसंस्कृतिं ज्ञातुमिच्छति तहिं प्रथमः तेन स्वामी विवेकानन्दविषये पठितव्यः।

अनुवाद :
दिन-रात ब्रह्म कर्म साधना को करते हुए जुलाई महीने की चार तारीख 1902 ईसवी (4 जुलाई, 1902) में वह ब्रह्म में लीन हो गये। वह न केवल भारत में अपितु विदेशों में भी प्रसिद्ध थे। उनके द्वारा भारत का प्राचीन गौरव विदेशों में स्थापित किया गया। रवीन्द्रनाथ टैगोर कहते हैं कि यदि कोई भी भारतीय संस्कृति को जानना चाहता है तो पहले उसे स्वामी विवेकानन्द के विषय में पढ़ना चाहिए।

स्वामी विवेकानन्दः शब्दार्थाः

लब्धप्रतिष्ठः = ख्याति प्राप्त। अभिभाषक = वकील। कुशाग्रबुद्धिः = तीव्र बुद्धि। मल्लविद्यादिषु = कुश्ती आदि विद्याओं में। परिव्राजकदीक्षाम् = संन्यास की दीक्षा को। स्वकीयज्ञानदीप्त्या=अपनेज्ञान के प्रकाशसे।अध्यात्मपरायणम् = अध्यात्म की ओर अभिमुख। प्राप्य वशन्निबोधत = श्रेयस्कर लक्ष्य को प्राप्त कर शान्त हो। बुभुक्षिताः = भूखे। औदार्यम् = उदारता का गुण। प्रतिग्रहणस्य = दान के बदले ग्रहण करने की/का। ऊर्जस्वलानि = तेजस्वी। ब्रह्मलीनः = ब्रह्म में लीन । वसन्तवल्लोकहितं = वसन्त के समान लोक कल्याणकारी।

स्वामी विवेकानन्दः व्याकरणम्

(क) धार्मिकश्चासीत् = धार्मिकः + च + आसीत्।
(ख) अध्यात्मपरायणमकरोत् = अध्यात्मपरायणम् + अकरोत्।
(ग) हृदयस्यौदार्यमस्ति = हृदयस्य + औदार्यम् + अस्ति।
(घ) मुक्तिश्चास्ति = मुक्तिः + च + अस्ति।
(ङ) यदिदमुपासते = यत् + इदम् + उपासते।
(च) वसन्तवल्लोकहितम् = वसन्तवत् + लोकहितम्।

MP Board Class 8th Sanskrit Solutions

MP Board Class 8th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 19 हार नहीं होती

In this article, we will share MP Board Class 8th Hindi Book Solutions Chapter 19 हार नहीं होती Pdf, These solutions are solved subject experts from the latest edition books.

MP Board Class 8th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 19 हार नहीं होती

प्रश्न अभ्यास
अनुभव विस्तार

Mp Board Class 8 Hindi Chapter 19 प्रश्न.1.
वस्तुनिष्ठ प्रश्न
Mp Board Class 8 Hindi Chapter 19
उत्तर
(अ) 2, (ब) 3, (स) 4, (द) 1

(ख) दिए गए विकल्पों से रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए
(अ) नन्हीं चींटी जब ……………….लेकर चलती है। (खाना/दाना)
(ब) कोशिश करने वालों की ……………….नहीं होती। (हार/जीत)
(स) ……………….एक चुनौती है स्वीकार करो। (सफलता, असफलता)
(द) संघर्षों का मैदान ………………. मत भागो तुम। (छोड़/तोड़)
उत्तर
(अ) दाना
(ब) हार
(स) असफलता
(द) छोड़।

अति लघु उत्तरीय प्रश्नोत्तर

Class 8 Hindi Chapter 19 Mp Board प्रश्न 1.
(अ) किसकी हार नहीं होती?
(ब) गहरे पानी में से खाली हाथ लौटने पर गोताखोर क्या करता है?
(स) कवि चैन की नींद त्यागने के लिए क्यों कह रहा है?
(द) असफलता को किस रूप में स्वीकार करना चाहिए?
उत्तर
(अ) कोशिश करने वालों की हार नहीं होती।
(ब) गहरे पानी में से खाली हाथ लौटने पर गोताखोर फिर इस दोगुने उत्साह से डुबकी लगाता है कि बड़ी आसानी से मोती नहीं मिलते हैं।
(स) कवि चैन की नींद त्यागने के लिए सफलता की प्राप्ति तक संघर्ष करने के लिए कह रहा है।
(द) असफलता को चुनौती के रूप में स्वीकार करना चाहिए।

लघु उत्तरीय प्रश्नोत्तर

Class 8 Hindi Chapter 19 प्रश्न 1.
(अ) कोशिश करते रहने की जीवन में क्या उपयोगिता है?
(य) नन्हीं चींटी किस प्रकार संघर्ष करती है?
(स) असफलता मिलने पर हमें क्या करना चाहिए?
(द) गोताखोर समुद्र में बार-बार डुबकी क्यों लगाता है?
(ई) सफलता पाने के लिए हमें क्या काम करना चाहिए?
उत्तर
(अ) कोशिश करते रहने की जीवन में बहुत बड़ी उपयोगिता है। इससे सफलता मिलती हा है।
(ब) नन्हीं चींटी दीवार पर दाना लेकर चढ़ते समय एक नहीं, दो बार नहीं बल्कि सौ बार फिसलती है। अंत में उसे सफलता मिल ही जाती है।
(स) असफलता मिलने पर हमें यह देखना चाहिए कि हमारी कोशिश में क्या कमी रह गयी है और उसे कैसे सुधारा जा सकता है।
(द) सफलता पाने के लिए हमें कोशिश करते रहना चाहिए।

भाषा की बात

Mp Board Solution Class 8 Hindi Chapter 19 प्रश्न 1.
बोलिए और लिखिए
नौका, कोशिश, मैदान, विश्वास, सिंधु, हैरानी, संघर्षों, डुबकियाँ, असफलता।
उत्तर
नौका, कोशिश, मैदान, विश्वास, सिंधु, हैरानी, संघर्षों, डुवकियाँ, असफलता।

कोशिश करने वालों की हार Ques And Answers Mp Board प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों में ‘ए’ और ‘ऐ की मात्रा संबंधी अशुद्धियाँ हैं, उन्हें सही कीजिए
उत्तर
अशुद्धियाँ – शुद्धियाँ
तेरता – तैरता
गहरै – गहरे
हेरानी – हैरानी
चेन – चौन
सेनिक – सैनिक

Class 8 Hindi Chapter 19 Question Answer Mp Board प्रश्न 3.
निम्नलिखित शब्दों में से एक बचन तथा बहुवचन छाँटकर लिखिए
रंग, डुबकियाँ, संघर्षों, कपड़ा, गाय, कथाएँ, गुड़िया
उत्तर
एकवचन – बहुवचन
रंग – इबकियाँ
कपड़ा – संघर्षों
गाय – कथाएँ
गुड़िया

Class 8 Chapter 19 Hindi Mp Board प्रश्न 4.
निम्ननिखित शब्दों में से शुद्ध शब्द छाँटकर लिखिए
उत्तर
Class 8 Hindi Chapter 19 Mp Board

Mp Board For Class 8 Hindi Chapter 19 प्रश्न 5.
पढ़िए, समझिए और उदाहरण के अनुसार लिखिए
उत्तर
फिसलती – फिसलना, फिसलता, फिसला
सिसकती – सिसकना, सिसकता, सिसका
लहराती – लहराना, लहराता, लहरता
अखरती – अखरना, अखरता, अखरा।

प्रश्न 6.
निम्नलिखित शब्दों में से शब्द और उनके विलोम शब्दों को छाँटकर जोड़ी बनाइए
हार, गिरना, असफलता, जीत, स्वीकार, सफलता, उठना, अस्वीकार, अविश्वास, भरा, विश्वास, खाली।
उत्तर
शब्द – विलोम शब्द
हार – जीत
गिरना – उठना
असफलता – सफलता
स्वीकार – अस्वीकार
अविश्वास – विश्वास
भरा – खाली

प्रश्न 7.
‘क’ वर्ग में लिखित शब्द समूहों का सही अर्थ ‘ख’ वर्ग से छाँटकर सही जोड़ी बनाइए
Class 8 Hindi Chapter 19
उत्तर
(अ) 5, (ब) 1, (स) 4, (द) 3, (ई) 2

प्रश्न 8.
निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए
साहस, मेहनत, उत्साह, चुनौती, संघर्ष।
उत्तर
शब्द वाक्य-प्रयोग
साहस – साहस से काम करना चाहिए।
मेहनत – मेहनत से सफलता मिलती है।
उत्साह – उत्साह से निराशा समाप्त होने लगती है।
चुनौती – असफलता एक चुनौती है।
संघर्ष – संघर्ष करने से जीत हासिल होती है।

पयांशों की संदर्भ-प्रसंग सहित व्याख्याएँ

1. लहरों से डरकर नौका पार नहीं होती,
कोशिश करनेवालों की हार नहीं होती,
नन्हीं चींटी जब दाना लेकर चलती है,
चढ़ती दीवारों पर, सो बार फिसलती है,
मन को विश्वास रगों में साहस भरता है,
चढ़कर गिरना, गिरकर चढ़ना न अखरता है,
आखिर उसकी मेहनत बेकार नहीं होती,
कोशिश करनेवालों की हार नहीं होती।

शब्दार्य
नौका-नाव । रगो में-नसों में। अखरता-बुरा लगता।

संदर्भ – प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य-पुस्तक ‘सुगम भारती’ (हिंदी सामान्य) भाग-8 के पाठ-19 ‘हार नहीं होती’ से ली गई हैं।

प्रसंग- प्रस्तुत पंक्तियों में कवि ने कोशिश करके ही विजय प्राप्त होती है। इसे बतलाते हुए कहा है कि

व्याख्या
लहरों के थपेड़ों से अगर कोई नाविक डर जाए, तो वह अपनी नौका को इस पास से उस पार नहीं लगा सकता है। उसे यह विश्वास कर लेना चाहिए कि जो कोशिश करते हैं, उनकी कभी हार नहीं होती है।
कवि का पुनः कहना है कि जब नन्हीं-सी चींटी दाना लेकर दीवार पर चढ़ती है, तो वह एक नहीं, दो नहीं बल्कि सो बार फिसलती है। फिर भी चढ़ने में सफल हो जाती है। अगर नसों में मन का विश्वास भरा हो तो उससे साहस मिलता है। चढ़कर गिरना लेकिन गिरकर फिर न चढ़ना बुरा लगता है। इस प्रकार जो मेहनत करते हैं, उनको आखिर में सफलता मिलती है। उनकी मेहनत बेकार नहीं जाती है। इस आधार पर यह कहा जा सकता है कि कोशिश करने वालों की हार कभी नहीं होती है।

विशेष

  • यह अंश उत्साहवर्द्धक है।
  • वीर रस का प्रवाह है।

2. डुबकियाँ सिंधु में गोताखोर लगाता है,
जा-जाकर खाली हाथ लौट कर आता है।
मिलते न सहज ही मोती गहरे पानी में,
बढ़ता दूना उत्साह इसी हेरानी में,
मुट्ठी उसकी खाली हर बार नहीं होती,
कोशिश करने वालों की हार नहीं होती।

शब्दार्थ
सिंधु-समुद्र । दूना-दो गुना।

संदर्भ – पूर्ववत्।

प्रसंग- पूर्ववत्।

व्याख्या
गोताखोर समुद्र में गहरी डुबकियाँ लगाता है। फिर भी कभी-कभी नह खाली हाथ लौटकर आता है। लेकिन वह यह भलीभाँति जानता है कि समुद्र की गहराई में इतनी आसानी से मोती नहीं मिलते हैं। वह इसी बात को समझकर हैरान हो जाता है। इस प्रयास में उसका उत्साह दो गुना बढ़ – जाता है कि उसकी मुट्ठी हर बार खाली नहीं लौटेगी। इस प्रकार कोशिश करने वालों की हार नहीं होती है।

विशेष

  • भाषा में प्रभाव है।
  • वीर रस का संचार है।

3. असफलता एक चुनौती है, स्वीकार करो, क्या कमी रह गयी, देखो और सुधार करो

जब तक न सफल हो, नीद चन का त्यागा तुम,
संघर्षों का मैदान छोड़ मत भागो तुम ।
कुछ किये बिना ही जय-जयकार नहीं होती,
कोशिश करने वालों की हार नहीं होती।

संदर्भ – पूर्ववत्

प्रसंग – पूर्ववत्।

व्याख्या
असफलता कोशिश करने वालों के लिए एक चुनौती है। ऐसा मानकर उन्हें इसे स्वीकार करना चाहिए। इसके लिए उन्हें यह छानबीन करनी चाहिए। उनकी कोशिश में क्या कमी रह गयी और उसे अब कैसे दूर करके कदम बढ़ाना चाहिए। ऐसा सोच-विचार कर फिर कोशिश करनी चाहिए। इस प्रकार जब तक सफलता न मिले, चैन की नींद नहीं आनी चाहिए। इस दृढ़ संकलप के साथ संघर्षों के मैदान में डटे रहना चाहिए। यह अच्छी तरह से समझ लेना चाहिए श्रेष्ठ और अटूट कर्मों से ही जय-जयकार होती है। यही नहीं, जो कोशिश करते है, उन्हें विजय प्राप्त होती है, हार नहीं।

विशेष

  • वीर रस प्रवाह है।
  • यह अंश प्रेरक हैं।

MP Board Class 8th Special English Solutions Chapter 17 Manav Sangrahalaya: One of Its Kind

Guys who are planning to learn the fundamentals of English can avail the handy study material using MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 17 Manav Sangrahalaya: One of Its Kind Questions and Answers. You Can Download MP Board Class 8 English Solutions Questions and Answers, Notes, Summary, Guide, Pdf. Refer to the Madhya Pradesh State Board Solutions for English PDF available and score better grades. Simply click on the quick links available for MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 17 Manav Sangrahalaya: One of Its Kind Questions and Answers and prepare all the concepts in it effectively. Take your preparation to the next level by availing the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 8 English prepared by subject experts.

MP Board Class 8th Special English Solutions Chapter 17 Manav Sangrahalaya: One of Its Kind

Do you feel the concept of English is difficult to understand? Not anymore with our MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 17 Manav Sangrahalaya: One of Its Kind Questions and Answers. All the Solutions are given to you with detailed explanation and you can enhance your subject knowledge. Use the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 8 English PDF for free of cost and prepare whenever you want.

Manav Sangrahalaya: One of Its Kind Textual Exercise

Word Power

Class 8 English Chapter 15 Manav Sangrahalaya Question 1.
Give one word for the following:

(a) A building in which objects of artistic, cultural, historical or scientific interest are kept.
(b) The period of time in history before information was written down.
(c) The place where a particular type of animal or plant is normally found
(d) A picture that is made by using a camera that has a film sensitive to light inside it ……………
(e) A short journey made for pleasure, especially one that been organized for a group of people …………….

Answer:

(a) Museum
(b) Prehistoric
(c) Habitat
(d) Photograph
(e) Excursion.

Mp Board Class 8 English Chapter 17 Question 2.
Fill in the missing letters in the following words:

(a) d_p_cts
(b) m_gn_f_c_nt
(c) _xc_ _rs_ _n
(d) th_ m_
(e) w_nt_r
(f) t_m_rr_ w
(g) _r_g_n_l
(h) s_sp_ct
(i) sp_c_ _l
(j) c_mm_n_t_s

Answers:

(a) depicts
(b) magnificent
(c) excursion
(d) theme
(e) winter
(f) tomorrow
(g) original
(h) suspect
(i) special
(j) communities.

Comprehension

Class 8 English Chapter 17 Question 1.
Choose the right answer to complete these sentences

(a) Indira Gandhi Rashtriya Manav Sangrahalaya was initially set up in ………….
(i) 1979 in Bhopal
(ii) 1977 in New Delhi
(iii) 1976 in Mumbai
(iv) 1979 in New Delhi

(b) Indira Gandhi Rashtriya Manav Sangrahalaya is situated on of
(i) Shamla Hills.
(ii) Arera Hills.
(iii) Idgah Hills.
(iv) Museum Hills.

(c) The hill is one of a continuous chain hills.
(i) thirty-one.
(ii) thirty-six.
(iii) thirty-three.
(iv) thirty-four.

(d) The museum is spread on an area of ………….
(i) 197 acres.
(ii) 195 acres.
(iii) 190 acres.
(iv) 192 acres.

(e) The main entrance of Indira Gandhi Manav Sangrahalaya is of
(i) traditional desert village style.
(ii) traditional Himalayan village style.
(iii) traditional coastal village style.
(iv) traditional desert city style.

Class 8 English Chapter 17 Mp Board Question 2.
A. Answer the questions given below:

(a) Why Mere Rohit and Rani not very excited that day?
Answer:
They were not excited that day because the winter vacation was coming to an end yet there was still no plan in sight.

(b) What in Indira Gandhi Rashtriya Manav Sangrahalaya?
Answer:
It is a museum.

(c) Where is it situated?
Answer:
It is situated in Bhopal.

(d) What is parole?
Answer:
It is the wonderful gate constructed in a traditionial Himalayan village style.

(e) What do you know about Veethi Sankul?
Answer:
It is one of the main museum buildings based on the theme of human evolution.

(f) What makes this museum different from others?
Answer:
It preserves folkart, and tribal communities, their habitats, their cultural diversities and their relationship with nature. This fact makes this museum different from others.

(B) Pick out the words from the box that are related with ‘Parole’ and ‘Veethi Sankul’ and write them in the space given
Himalayan village style, building, wonderful, gate, photographs, exhibits, main entrance, models, human evolution.
Answer:
MP Board Class 8th Special English Chapter 17 Manav Sangrahalaya One of Its Kind 1

Let’s Learn

Look at these sentence:

1. I had already had my lunch.
2. The peon had rung the bell before ten o’clock.
3. The boys had gone to play prior to our arrival.

  • The verb in these sentences are in the past prefect tense. This tense is used to express an action completed in the past.
  • It is also used to express an action completed in the past before another action took place.

Example:

  1. I had finished my work before she came
  2. The train had steamed off before we reached the station

(A) Now rewrite the following passage using the past perfect tense of the verbs given in the brackets:

The train (arrive) at the station when I reached there. In fact, it was about to move again. The guard (show) the flag and the engine (give) the whistle. Pawan (get) down from the train. A porter (take) out the luggage. Pawan was standing with the luggage and wondering whether I (not receive) his telegram. He felt relived to see me. I told him that I leave) home well in time but a traffic jam on the way (made) me late. Pawan informed me that Pinki (stay) back at Agra. The doctor (advise) her to take rest far a few days.
Answer:
The train had arrived at the station when I reached there. In fact, it was about to move again. The gruard had showed the flag and the engine had given the whistle. Pawan had got down from the train. A porter had taken out the luggage. Pawan was standing with the luggage and wondering whether I had not received his telegram. He felt relieved to see me. I told him that I had left home well in time but a traffic jam on the way had made me late. Pawan informed me that Pinki had stayed back at Agra. The doctor had advised her to take rest for a few days.

(B) Complete the following sentences using the past perfect tense of suitable verbs:

Example: Mohit was limping
…………………………
Mohit was limping because he had sprained his leg.

(a) Rahul was sad because ……………………
(b) Asha was upset because ……………………
(c) The teacher was angry because ……………………
(d) Salma was happy because ……………………
(e) My mother was worried because ……………………

Answers:

(a) Rahul was sad because he had not got time to play.
(b) Asha was upset because she had received a bad news.
(c) The teacher was angry because the students had disobeyed him.
(d) Salma was happy because her father had brought a beautiful dress for her.
(e) My mother was worried because she had got bad new.

Let’s Talk

Rohit has come to visit Indira Gandhi Manav Sangrahalaya. He sees a potter at work. He is fascinated to see the potter’s wheel. The following is the conversation between Rohit and the potter. Talk to your partner and develop the conversation.

Rohit : Hello Sir, I’m Rohit. I want to ask you some questions on pottery.
Potter : Hello Rohit, you are welcome.
Rohit : First tell me about the material needed for pottery.
Potter : Clay, water.
Rohit : What type of clay do you use?
Potter : It is a special type of clay.
Rohit : How do you prepare the clay for the pot?
Potter : It takes a long time and labour in its preparation
Rohit : What do you do then?
Potter : Then we put the clay on the wheel and prepare the pot.
Rohit : Thank you, for giving me the information.

Let’s Write

Notice Writing

A notice is meant to give information to people without caring to circulate it individually. Notices are put up at a prominent place from where everybody can read. In school you may have a special place for a notice board. In residential colonies a notice board is generally placed at the entrance gate. Notices may be inserted in newspapers too.

All notices have a few features in common. They

  • have a heading
  • are clear, brief and complete.
  • are attractive.
  • are written in simple language giving all necessary information like the purpose, date, time and venue.
  • have the name and designation of the person circulating the notice.

Now read the following notice which the sports secretary of Govt. Model School had put up on his school notice board.

Notice
The Inter-school cricket Tournament will begin from 10th January 2007. Matches will be played after school between 3.00 p.m. to 5.00 p.m.

All boys aged between 12 and 14 who wish to play may give their names to the secretary, latest by 25th Dec.2007…..
Dec. 2007….
Sports Secretary,
10th Dec. 2007….

Your school has arranged an educational tour to Indira Gandhi Rashtriya Manav Sanghrahalaya on 1st Feb’2007. You are Arif Khan, the head boy of your school. Write a notice for your school notice board inviting the students to participate in the tour.
Answer:
Notice
The school has arranged an educational tour to Indira Gandhi Rashtriya Manav Sanghrahalaya on 1st Feb’ 2007. All the interested students are requested to contact the undersigered as soon as possible.
Arif Khan
The head boy
25th Jan. 2007

Let’s Read

Read the map carefully and answer the questions given below.
MP Board Class 8th Special English Chapter 17 Manav Sangrahalaya One of Its Kind 2
When you go from bhopal to pachmarhi:

Question 1.
Which highway will the bus take to go to Pachmarhi?
Answer:
The Bhopal Nagpur Highway.

Question 2.
Which direction does it go from the Nagpur Highway?
Answer:
Southwards.

Question 3.
What’s the distance between Hoshangabad and Pipariya?
Answer:
Pipariya is 70 kms from Hoshagabad.

Question 4.
How far is Pachmarhi from Pipariya?
Answer:
Pachmarhi is 54 kms from Pipariya.

Question 5.
Name the towns on the Hoshangabad Pachmarhi road.
Answer:
Babai, Sohagpur, Pipariya.

Question 6.
What does the signboard at Pachmarhi say?
Answer:
Welcome to Pachmarhi, a hill station.

Manav Sangrahalaya: One of Its Kind Word Meanings

MP Board Class 8th Special English Chapter 17 Manav Sangrahalaya One of Its Kind 3

We wish the knowledge shared regarding MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 17 Manav Sangrahalaya: One of Its Kind Questions and Answers has been helpful to you. If you need any further help feel free to ask us and we will get back to you with the possible solution. Bookmark our site to avail the latest updates on different state boards solutions in split seconds.

MP Board Class 8th Special English Solutions Chapter 13 How I Thought my Grandmother to Read

Guys who are planning to learn the fundamentals of English can avail the handy study material using MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 13 How I Thought my Grandmother to Read Questions and Answers. You Can Download MP Board Class 8 English Solutions Questions and Answers, Notes, Summary, Guide, Pdf. Refer to the Madhya Pradesh State Board Solutions for English PDF available and score better grades. Simply click on the quick links available for MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 13 How I Thought my Grandmother to Read Questions and Answers and prepare all the concepts in it effectively. Take your preparation to the next level by availing the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 8 English prepared by subject experts.

MP Board Class 8th Special English Solutions Chapter 13 How I Thought my Grandmother to Read

Do you feel the concept of English is difficult to understand? Not anymore with our MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 13 How I Thought my Grandmother to Read Questions and Answers. All the Solutions are given to you with detailed explanation and you can enhance your subject knowledge. Use the Madhya Pradesh State Board Solutions for Class 8 English PDF for free of cost and prepare whenever you want.

How I Thought my Grandmother to Read Textual Exercise

Word Power

(A) Guess the words with the help of the given clues :

  1. A Child who has nobody to look after
  2. A gesture to say yes.
  3. Loving
  4. Something which surprises
  5. A quality that is needed to succeed.

Answer:

  1. Orphan
  2. nod
  3. affectionate
  4. amazing
  5. determination.

(B) Fill in the blanks with the appropriate words given in the box :
popular, obstacles, confidently, novels, worship

  1. There are different ways to ……………. God.
  2. We should reply in the class …………….
  3. Mahatma Gandhi was very ……………. among the people.
  4. Munshi Premchand wrote many ……………. on social problems.
  5. When somebody works ……………. come in his ways, but they teach him how to face problems.

Answer:

  1. worship
  2. confidently
  3. popular
  4. novels
  5. obstacles.

Comprehension

(A) Answer the following questions :

A Child Who Has Nobody To Look After MP Board Class 8th Question 1.
Why did the weekly magazine come late in the village?
Answer:
The weekly magazine came late in the village because the transport system was not very good.

Class 8 English Chapter 12 How I Taught My Grandmother To Read MP Board Question 2.
What is the story of the novel “Kashi Yatra”?
Answer:
There is a old lady who has an ordent desire to go to Kashi or Varanasi. There is also a orphan girl who falls in love but there is no money for the wedding. Finally, the old lady gives away all her savings to the orphan girl without going to Kashi.

Mp Board Class 8 English Chapter 13  Question 3.
Why did the little girl read the several out for her grandmother?
Answer:
The little girl read the serial out for her grandmother because. She (grandmother) was illiterate.

Class 8 English Chapter 13 Mp Board Question 4.
What happened when the girl went to attend a wedding in the neighbouring village?
Answer:
Grandmother could not understand the heat episode of Kashi Yatra when the girl went to attend a wedding in the neighbouring village.

How I Taught My Grandmother To Read Class 8 MP Board Question 5.
Why was grandmother unhappy?
Answer:
Grandmother was unhappy because she found herself helpless and dependent Her favorite story (Kashi Yatra) was in front of her but she was unable to read the lines.

Class 8 English Chapter 13 MP Board Question 6.
What help did grandmother need from his granddaughter?
Answer:
Grandmother told her granddaughter to teach her the Kannada alphabets.

Class 8 English Chapter 13 Question Answer MP Board Question 7.
How was grandmother a wonderful student?
Answer:
The amount of homework she did was amazing. She would read, repeat and recite. Very soon she learnt to read the Kannada alphabet.

Question 8.
What did grandmother do on Dashera festival?
Answer:
Grandmother called her granddaughter to the puja place and made her sit down on a stool. She gave her a gift of a frock material and then she touched her feet.

(B) Choose the correct alternative :

(a) In those days girl’s education was considered …………
– essential
– not essential.

(b) Grandmother could not go to school because …………
– there was no school in the village.
– she got married very young and had children.

(c) The old lady in the novel Kashi Yatra believed that …………
– going to Kashi and worshipping Lord Vishweshvara has very importance.
– the happiness of the orphan girl was more important.

(d) Grandmother was determined to learn. She said. …………
– “I shall try to learn the Kannada alphabet.”
– “I am too old to learn”
Answer:
(a) not essential.
(b) she got married very young and had children.
(c) going to Kashi and worshipping Lord Vishweshvara has very importance.
(d) “I shall try to learn the Kannada alphabet.”

Let’s Learn

Read the following sentences carefully :

  1. When I was only twelve I used to stay in a village with my grandmother.
  2. At the transport system was not good we used to get newspapers very late.
  3. Grandmother used to tell the story to the other woman in the temple.

A Child Who Has Nobody To Look After MP Board Class 8th

Now complete the sentences by using ‘used to + verbs’ given below. One example has been done to help you.
(travel, drink, play, be, have, teach, live, work)

  1. I used to play …………… but now I don’t
  2. My friend’s father …………… a lot but now he doesn’t go away very often.
  3. There …………… a castle on that hill some years ago.
  4. Rita …………… long hair but she got it cut something ago.
  5. We …………… in Indore but now we live in Bhopal
  6. My brother …………… milk when he was young
  7. Rohit …………… hard but nowdays he has become a bit careless.
  8. Mrs. Mehta. …………… us English when I was in class VII.

Answers:

  1. tennis
  2. used to travel
  3. used to be
  4. used to have
  5. used to live
  6. used to drink
  7. used to work
  8. used to teach.

Let’s Talk

Describing past habits.
Class 8 English Chapter 12 How I Taught My Grandmother To Read MP Board
Now talk to your friend describiing past habits.
Answer:
Mp Board Class 8 English Chapter 13
Class 8 English Chapter 13 Mp Board

Let’s Read

Read the following carefully:

This story is an account of successes and setbacks of the science ‘establishment in modern India, struggling to establish itself in the technological forefront. It is the story of national aspiration and of cooperative endeavour. And, as I see it, the saga of India’s search for self-sufficiency and technological competence is a parable for our times.

Each individual creature on this beautiful planet is created by God to fulfill a particular role. Whatever I have achieved in life is through His help and an expression of His will. He showered His grace on me through some outstanding teachers and colleagues and when I pay my tribute to these persons, I’m merely praising His glory. All these rockets and missiles are his work through a small person called Kalam in order to tell several million mass of India, to never feel small or helpless. We are born with a divine fire in us. Our efforts should be to give wings to this fire and fill the world with the glow of its goodness.

Now answer the following questions:

Question 1.
Find of the words in the passage which mean :
(a) effort …………..
(b) blessed ………….
Answer:
(a) endeavour
(b) cursed

Question 2.
Find the words in the passage which mean opposite of:
(a) failure ……..
(b) always …………
Answer:
(a) success
(b) never

Question 3.
Who has written this paragraph? Guess.
Answer:
This paragraph has been written by A.P.J. Abdul Kalam.

Question 4.
With what the narrator, ‘Kalam’ is associated?
Answer:
The narrator ‘Kalam’ is associated with rockets and missiles.

Question 5.
The narrator uses the phrases ‘His help’ His will, “His glory’. What does ‘His! stand for?
Answer:
“His stands for Almighty god.

Question 6.
What message does the narrator give to the people of India?
Answer:
We are born with a divine fire in us. Our efforts should be to give wings to thus fire and fill the world with the glow of its goodness.

Let’s Write

(A) Form groups of two each in your class. Write dialogues of the little girl and her grandmother. Take the help of the clues given below. Present it in a dramatic form before the class.

The little girl : ready to teach her grand mother, has sympathy for her grandmother loves her very much, teaches her the Kannada alpha bet.
Grandmother : unhappy at being illiterate, determined to learn, asks the help of her granddaughter to teach her, gives her granddaughter a gift when she learns to read.

Write the dialogue here :
Answer:
Little girl : Why do you feel so unhappy?
Grandmother : Because I am illiterate. But now I have decided to learn. Will you help me?
Little girl : Yes, I’ll do so. I can’t see you so unhappy.
Grandmother: How will you teach me?
Little girl : I’ll teach you a planned way. You’ll learn everything through Kannad al phabet.
Grandmother : O.K. It will be easiser for me. (After a few months)
Little girl : Grandma, now you have learnt a lot.
Grandmother : Yes, you are right. Thank you very much.

Let’s do it

Make a short survey around you. Find out how many people around you are literate illiterate. Fill in the following table the information you collect :
How I Taught My Grandmother To Read Class 8 MP Board

How I Thought my Grandmother to Read Word Meanings

Class 8 English Chapter 13 MP Board

We wish the knowledge shared regarding MP Board Solutions for Class 8 English Chapter 13 How I Thought my Grandmother to Read Questions and Answers has been helpful to you. If you need any further help feel free to ask us and we will get back to you with the possible solution. Bookmark our site to avail the latest updates on different state boards solutions in split seconds.

MP Board Class 8th Social Science Solutions Chapter 3 Struggle Against the British Rule

MP Board Class 8th Social Science Solutions Chapter 3 Struggle Against the British Rule

MP Board Class 8th Social Science Chapter 3 Text Book Exercise

chose the correct option of the following

Mp Board Class 8 Social Science Solution Chapter 3 Question 1.
Which uas nottriba1 uprising
(a) Vellore uprising
(h) Bull uprising
(c) Santhal upring
(d) Mundda uprising
Answer:
(a) Vellore uprising

Mp Board Class 8 Social Science Chapter 3 Question 2.
Who did not join 1857 struggle
(a) Rani Laxmi BaI
(b) Tatya Tope
(c) Bahadur Sháh Zafar
(d) Dileep Singh
Answer:
(d) Dileep Singh

Struggle Against The British Rule MP Board Class 8 Question 3.
Which of the British policy Thred Bhil? to revolt?
(a) industrial policy
(b) Agriculture policy
(c) religious policy
(d) State’s inter ference
Answer:
(b) Agriculture policy

MP Board Class 8th Social Science Chapter 3 Very Short Answer Type Questions

Struggle Against The British Rule Class 8 MP Board Question 1.
Which book mentions about San yasi struggle?
Answer:
Bankim Chandra Çhatarjee mentioned about Sanyasi uprising in his book. “Anand Math”

Class 8 Social Science Chapter 3 Mp Board  Question 2
Who Iedthe SanUil uprising”
Answer:
The Sauthal uprising was led by leaders Sido and Kanhu.

Question 3.
Who was the leader of Wahabi upring?
Answer:
Sayyed Ahmed of Raibareily led the Wahabi streiggie.

MP Board Class 8th Social Science Chapter 3 Short Answer Type Questions

Question 1.
When and where Khol uprising took place?
Answer:
The kohl led Budho Bhagat Bharat lanched revolit in 1831 in singhbham ranchi palamu hajari bagh manbhumi and other pleces the kohls protested against their landas given to muslim and sikh peasants.

Questions 2.
Name the places of India where 1857 struggle was ‘widespread?
Answer:
The places where the 1857 struggle was wide spread were Delhi. Awadh. Rohilkhand. Bundelkhand Allbhahad, Agra Meerut. Kanpur and jhansi.

MP Board Class 8th Social Science Chapter 3 Long Answer Type Questions

Question 1.
Describe the Santh:il uprising?’
Answer:
The Snthal revolt was led by Santhal leaders and sido and Kanhu in 1856. It was one of the most power ful uprisings. ‘The opposed the maltreatment up-rings they opposed the maltrrement of lands revenu offioal in daman -e- koh area this area lies between Bhagalpur and Rajmahahal the santhals declared end of the company rule in their region and revolt and were later suppressed by Britisher’s.

Question 2.
What were the causes of resentment among sepoys
Answer:
The causes of discontent among the Indian soldiers of the British army were as under:

  • the salaries of Indian soldiers were very low and were practically for hem the higher posts in the army were reserved for European officers only .
  • there was great disparity between the salaries of Indian and European soldiers.
  • the Indian splicer felt the injustices which the old Royal families in Indian had been suffering the increased misery which the conman people had to suffer affected the soldiers directly as they were part and parce of the Indian society
  • the cartridges of the newly introduced rifle were greased with cows and pigs fat their covers had to be cut with teeth before loading the rifle. the use of these greased cartage offended the religions sentiments of both the Hindu and the Muslim soldiers it became the immediate cause of the Revolt.

Question 3.
What were the major cuses of the failure of 1857 struggle
Answer:
There were many causes that led to the failure of the revolt of 1857:

  • Not Planned –  The revolt of 1857 was not well planned. it sparked off abruptly
  •  No Single or Common Object – The leaders of revolt in varies part of the country had different and limited Sanous parts of the objectives before them
  • No Common Leadership – There was no common leader for the whole upping each region had its own leader.
  • No Coordination – The uprising suffered from lack of coordination. There was no coordination among the rebel in various religions of the country
  • Localized – It was Wotan all-India revolt It was localized in certain areas. it dd not start in South and Punjab
  • Led by some experiences and Landlords – it was led by some experiences and landlord who were deprived of territories.
  • Not People’ Revolt – it was not people revolt it was only at one two pleases where conman people participated
  • New Emerging middle class did not participated
  • some Indian rulers are sided with the British: some Indian rulers kept away while some rulers sided with the English
  • lack of resource – the rebel did not have enough financial resources and weapons of war.

Question 4.
Write notes on:
1. sanyasis upring
2. Whabi upring
Answer:
1. sanyasis upring:
this upring was important among other civil up-rings. the apathy of British government after 1770 famine in Bengal economic loot and ban on religious they attacked fractious colonies and forts of the company governor General Warren Hastings could brought the revolt under control.

2. Whabi upspring :
sayyed Ahmed of Railbareilly led the Wahhabi And changes in Islam sayyed Ahwed launned revolt against sikh rule in Punjab and when company took control over Punjab in 1849 Wahhabi raised rebellion against British rule got most powerful challenge from Wahhabi struggle.

Question 5.
make an album with the help of leaders who participated in 1857 struggle.
Answer:

MP Board Class 8th Social Science Solutions Chapter 3 Struggle Against the British Rule img 1
MP Board Class 8th Social Science Solutions Chapter 3 Struggle Against the British Rule img 2
Question 6.
South major regions of 1857 struggle in the out line map of India.
Answer:
MP Board Class 8th Social Science Solutions Chapter 3 Struggle Against the British Rule img 2

MP Board Class 8th Social Science Solutions

 

MP Board Class 8th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 22 पंच-परमेश्वर

In this article, we will share MP Board Class 8th Hindi Book Solutions Chapter 22 पंच-परमेश्वर Pdf, These solutions are solved subject experts from the latest edition books.

MP Board Class 8th Hindi Sugam Bharti Solutions Chapter 22 पंच-परमेश्वर

प्रश्न अभ्यास

अनुभव विस्तार

Mp Board Class 8 Hindi Chapter 22 प्रश्न 1.
वस्तुनिष्ठ प्रश्न
Mp Board Class 8 Hindi Chapter 22
उत्तर
(अ) 4, (ब) 1, (स) 2, (द) 3

(ख) सही शब्द चुनकर रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए

(अ) दोस्ती के लिए कोई अपना ………………. नहीं बेचता। (मकान/ईमान)
(ब) अलगू ने ………………. की नई जोड़ी खरीदी थी। (बैलों/ ऊँटों)
(स) एक दिन ………………. खेप में साहु ने दूना बोझा लादा। (तीसरी/चौथी)
(द) ………………. की मुरझाई लता फिर से हरी हो गई। (शत्रुता/मित्रता)
उत्तर
(अ) ईमान
(ब) बैलों
(स) चौधी
(द) मित्रता।

अति लघु उत्तरीय प्रश्न

Class 8 Hindi Chapter 22 Mp Board प्रश्न 1.
(अ) गाढ़ी मित्रता किसके बीच थी?
(ब) जुम्मन खाला की पूरी खातिरदारी कब तक करता
(स) अलगू चौधरी सरपंच क्यों नहीं बनना चाहता था?
(द) अलगू चौधरी ने बैल किसको बेचा था?
(ई) “पंच परमेश्वर की जय” का घोष किसने किया?
उत्तर
(अ) गाढ़ी मित्रता अलगू चौधरी और जुम्मन शेख के बीच थी।
(ब) जुम्मन खाला की पूरी खातिरदारी तब तक करता रहा, जब तक उसने अपने खेत और घर की संपत्ति जुम्मन के नाम नहीं लिख दी।
(स) अलगू चौधरी सरपंच नहीं बनना चाहता था। यह इसलिए कि वह जुम्मन का मित्र था।
(द) “पंच परमेश्वर की जय” का घोष वहाँ पर उपस्थित जनता ने किया।

लघु उत्तरीय प्रश्न

Class 8 Hindi Chapter 22 प्रश्न 1.
(अ) जुम्मन की मौसी ने पंचायत क्यों बुलाई थी?
उत्तर
जुम्मन की मौसी ने पंचायत बुलाई थी। यह इसलिए कि जुम्मन शेख ने उसकी संपत्ति लिखवाने के बाद उसकी खातिरदारी कम कर दी थी। यहाँ तक कि उसे रोटी-दाल के भी लाले पड़ने लगे।

(ब)
सरपंच अलगू चौधरी ने खाला जान के मामले में क्या फैसला सुनाया?
उत्तर
सरपंच अलगू चौधरी ने खाला जान के मामले में यह फैसला सुनाया कि जुम्मन शेख अपनी मौसी को माहवारी खर्च दे। अगर इस बात से वह नहीं राजी होती तो खेतों की लिखा-पढ़ी उसके नाम नहीं रहेगी।

(स)
जुम्मन को उत्तरदायित्व का बोध कब हुआ?
उत्तर
जुम्मन को उत्तरदायित्व का बोझ उस समय हुआ, जब वह सरपंच के आसन पर बैठ गया और अलगू चौधरी से अपना पुराना बैर-भाव भूल गया।

(द)
जुम्मन ने समझू साहू के मामले में क्या फैसला सुनाया?
उत्तर
जुम्मन ने समझू साहू के मामले में यह फैसला सुनाया कि “समझू साहू के लिए उचित है कि वह बैल का पूरा दाम चुका दे।”

(ई)
“दूध का दूध और पानी का पानी” इस कवन को स्पष्ट कीजिए।
उत्तर
“दूध का दूध और पानी का पानी” इस कथन का आशय है-सच्चा न्याय। निष्पक्ष निर्णय।

भाषा की बात

Panch Parmeshwar Class 8 Chapter 22 प्रश्न 1.
बोलिए और लिखिएगाढ़ी, वृद्धा, संपत्ति, दुष्टता, नम्रता, क्रुद्ध ।
उत्तर
गाढ़ी, वृद्धा, संपत्ति, दुष्टता, नम्रता, क्रुद्ध।

Panch Parmeshwar Questions And Answers In Hindi Class 8th प्रश्न 2.
दिए गए शब्दों की शुद्ध वर्तनी लिखिए
उत्तर
(अ) चोधरी, चौधरी चौधरि, चौधरी।
(ब) मीसी, मोसी, मौसी, मौशी।
(स) खातिरीदारी, खातिरदारी, खातीरदारी।
(द) रुपये, रूपये, रुपिये, रुपए।
उत्तर
(अ) चौधरी
(ब) मौसी
(स) खातिरदारी
(द) रुपये।

Class 8 Hindi Chapter 22 Panch Parmeshwar प्रश्न 3.
निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिएघर-द्वार, आना-कानी, आस-पास, लिखा-पढ़ी, दाना-पानी।
उत्तर
Class 8 Hindi Chapter 22 Mp Board
Class 8 Hindi Chapter 22

Panch Parmeshwar Question Answer Class 8 Chapter 22 प्रश्न 4.
रेखांकित शब्दों के स्थान पर विपरीत शब्द रखकर वाक्य पुनः लिखिए
(अ) राम श्याम का मित्र था।
(ब) अलगू चौधरी बेईमान था।………..
(स) जुम्मन की पत्नी मीठी बातें कहती थी। ………..
(द) समझू साहू बैलों को सूखा घास खिलाता था।…..
(ई) पंचायत ने खालाजान को सजा दी।……
उत्तर
(अ) दुश्मन
(ब) ईमानदार
(स) कड़वी
(द) हरी
(ई) मुक्ति ।

Panch Parmeshwar Question Answer Class 8th Chapter 22 प्रश्न 5.
उदाहरण के अनुसार कोष्ठक में दी गई क्रियाओं के उचित रूप बनाकर रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए
(क) मौसी ने दौड़-धुप करके पंचागत ………….. (बैठना)
(ख) मौसी की बात सुनकर अलगू चौधरी का सोया इमान …………. (जागना)
(ग) पंचों के दिल में खुदा ……………….। (बसना)
(घ) अलगू चौधरी ने बैलों की एक नई जोड़ी ………..(खरीदना)
(ङ) न्यायाधीश ने ऐसे-ऐसे सवाल किए कि चोर के होश (उड़ना)
(च) शैलेन्द्र ने एक महीने में मकान की कीमत देने का (करना)
उत्तर
(क) बैठाई
(ख) जाग उठा
(ग) बसता है
(घ) खरीदी
(ङ) उड़ गए
(च) किया।

Panch Parmeshwar Ke Question Answer Class 8th Chapter 22 प्रश्न 6.
अधोलिखित सरल वाक्य, मिश्र बाक्य संयुक्त वाक्यों को पहचान कर दिए गए स्थान में लिखिए
(क) राम मिठाई खरीदने बाजार गया।
(ख) जब अलगू चौधरी कहीं बाहर जाता था तब अपना घर जुम्मन के भरोसे छोड़ जाता था। .
(ग) जुम्मन की पत्नी गर्म मिजाज की थी।
(घ) कुछ दिन खाला ने सुना और सहा, पर जब न सहा गया तब जुम्मन से शिकायत की।
(ङ) जुम्मन शेख भी निष्ठुर हो गया था।
(च) यह मनुष्य का काम नहीं, यह परमेश्वर का काम है।
(छ) जितना रुपया इसके पेट में झोंक चुके, उतने से तो अब तक गाँव खरीद लेते।
उत्तर
(क) सरल वाक्य
(ख) मिश्र वाक्य
(ग) सरल वाक्य
(घ) संयुक्त वाक्य
(ङ) सरल वाक्य
(च) सरल वाक्य
(छ) मिश्र वाक्य।

गयांशों की संदर्भ-प्रसंग सहित व्याख्याएँ

1. कई दिन तक खाला हाथ में लकड़ी लिये आस-पास के गाँवों में दौड़ती रही। कमर झुककर कमान हो गई थी। एक-एक पग चलना दूभर था। मगर बात आ पड़ी थी।

शब्दार्थ
खाला-मीसी। आस-पास-समीप । कमान-धनुष ।

संदर्भ
प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य-पुस्तक ‘सुगम भारती” (हिंदी सामान्य) भाग-8 के पाठ 22 ‘पंच-परमेश्वर’ से ली गई हैं। इनके लेखक मुंशी प्रेमचन्द हैं।

प्रसंग
प्रस्तुत प्रक्तियों में लेखक जुम्मन शेख की मौसी की बेबसी का उल्लेख करते हुए कहता है कि

व्याख्या
जुम्मन शेख की मौसी जुम्मन से तंग आ चुकी थी। उसने जुम्मन शेख के प्रति अपनी शिकायत करने की ठान ली। इसके लिए वह कई दिन अपनी लाठी को सम्भाले समीप के गांवों में चक्कर लगाती रही। इस तरह यह अपनी झुकी हुई कमर को लिये परेशान हो रही थी। इस तरह की अवस्था को प्राप्त मौसी के लिए एक-एक कदम चलना बहुत ही कठिन हो गया था। फिर उसके लिए यह एक अहम बात बन गई थी कि वह किसके पास जाय।

विशेष

  • मौसी की दीन-दशा का रोचक चित्र है।
  • भाव और भाषा में प्रवाह है।

2. बेटा खुदा से डरो। पंच न किसी के दोस्त होते हैं, न किसी के दुश्मन और तुम्हारा किसी पर विश्वास न हो, तो जाने दो।

शब्दार्थ- खुदा-ईश्वर। पंच-न्यायकर्ता। दोस्त-मित्र ।

संदर्भ- पूर्ववत्।

प्रसंग- इन पक्तियों में कहानीकार ने जुम्मन शेख की मौसी की आत्मा की पुकार का सचित्र खींचते हुए कहा है कि

व्याख्या
जुम्मन शेख की मौसी ने जब उससे पंचों का नाम पूछा, तब जुम्मन शेख ने क्रोधित होकर कहा था कि वह उसका मुँह न खोलवाए। वह जिसे चाहे, उसे पंच बनावे। यह सुनकर उसकी मौसी ने उसे शिक्षा देते हुए कहा कि वह खुदा का ध्यान रखकर अपनी गलतियों से डरने की कोशिश करे। उसने उसे यह भी शिक्षा दी कि पंच (न्यायकत्ता) किसी का पक्ष या किसी का विरोध नहीं करते हैं, हाँ यह दूसरी बात अवश्य है कि वह भले ही किसी का विश्वास करे या न करे। यह उसकी अपनी बात है।

विशेष

  • ईश्वर के प्रति ध्यान देकर कार्य करने की शिक्षा दी गई है।
  • भाव और भाषा-शैली बिल्कुल सहज है।

MP Board Class 8th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 2 आत्मविश्वास

MP Board Class 8th Hindi Bhasha Bharti Solutions Chapter 2 आत्मविश्वास

MP Board Class 8th Hindi Bhasha Bharti Chapter 2 पाठ का अभ्यास

बोध प्रश्न

Mp Board Class 8 Hindi Book Solution Bhasha Bharti प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के अर्थ शब्दकोश से खोजकर लिखिए
उत्तर
दुर्भाग्य = बुरा भाग्य; आत्महीनता = मन की हीन भावना; एकाग्रता = तल्लीनता; क्षमता = योग्यता, सामर्थ्य विश्वविख्यात = संसार में प्रसिद्ध;  तल्लीनता = किसी काम में दत्तचित्त हो जाना; अभंग = अटूट, अखण्ड; सुगमता = आसानी; दुविधा = असमंजस; यथापूर्व = पहले की तरह अविचल = स्थिर, दृढ़ः सूक्ति = अच्छा कथन, सुभाषित; अखण्ड = जिसके टुकड़े न हो सकें, अटूट, समग्र रूप से; मर्सिया = शोक गीत।

Bhasha Bharti Class 8 MP Board प्रश्न 2.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर संक्षेप में लिखिए

(क) बाली को क्या वरदान प्राप्त था ?
उत्तर
बाली को ऐसा वरदान प्राप्त था कि जो भी उसके सामने आता, उसकी आधी ताकत उसमें आ जाती थी। इस कारण बाली अपने सामने आये हुए व्यक्ति को आसानी से पछाड़ देता था।

(ख) राम बाली के सामने आकर क्यों नहीं लड़े?
उत्तर
बाली को अपने शत्रु (विरोधी) के आधे बल को खींच लेने का वरदान प्राप्त था। अत: राम उसके सामने आकर नहीं लड़े। यह वरदान बाली को शंकर भगवान ने दिया था। राम भगवान शंकर के वरदान का सम्मान करते थे।

(ग) कृष्ण ने महाभारत में सर्वोत्तम काम क्या किया?
उत्तर
महाभारत में कृष्ण ने न्याय के साथ पाण्डव पक्ष का सहयोग करते हुए निर्वासित पाण्डवों को उनका अधिकार प्राप्त करवाया। उनमें आत्मविश्वास पैदा किया।

पाठ 2 आत्मविश्वास MP Board प्रश्न 3.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर विस्तार से लिखिए

(क) सामने वाले की आधी ताकत अपने में खींच लेने की शक्ति हमें सबमें हैं। कैसे?
उत्तर
सामने वाले की आधी ताकत अपने में खींच लेने की शक्ति हम सब में है। यह शक्ति आत्मविश्वास की है। यह शक्ति हम सबको प्राप्त है, परन्तु हम सबको अपनी इस आत्मशक्ति की पहचान नहीं है और न उसका उपयोग ही किया है। इस आत्मशक्ति का विकास विश्वास से होता है। हमें अपने लक्ष्य को प्राप्त करने के लिए अपनी सामर्थ्य में विश्वास पैदा करना होगा। हम अपने विरोधियों से सदा पिटते रहे हैं, क्योंकि उनके द्वारा पीटे जाने को हमने अपने लिए अनिवार्य मान लिया। यह सब इसलिए हुआ कि हमारे अन्दर कायरता और आत्महीनता ने स्थान बना लिया है जिससे हम डरपोक हो गये। अच्छे संस्कार हमसे दूर हो गये। बुरे संस्कारों का प्रभाव ऐसा पड़ा कि हम अपने बल की सही नापतौल नहीं कर सके। परिणाम यह हुआ कि विरोधियों को हमने अपनी अपेक्षा ताकतवर मान लिया, परन्तु आत्महीनता और कुसंस्कारों से छुटकारा प्राप्त करें और आत्मविश्वास से भरे आत्मबल के द्वारा हम अपनी विरोधी की आधी शक्ति अपने में खींच सकते हैं।

(ख) लेखक ने ‘हेलन केलर’ का उदाहरण देकर हमें क्या समझाना चाहा है ?
उत्तर
हेलन केलर एक प्रसिद्ध और उच्च कोटि की विचारक थीं। उन्होंने अपनी एक सूक्ति में कहा था कि हमें जब सफलता प्राप्त होती है तो उससे हमें सुख मिलता है, परन्तु लक्ष्य प्राप्ति में विफल होना निश्चय ही सुख के द्वार के बन्द होने के समान है। हम उस सफलता के न मिलने पर निराश और हतोत्साहित हो उठते हैं परन्तु उस निराशा की दशा में हम उत्साह से रहित हो जाते हैं। आत्मशक्ति और लक्ष्य प्राप्ति की सामर्थ्य से अपने विश्वास को खो बैठते हैं जबकि होना यह चाहिए कि उद्देश्य प्राप्ति हेतु अपने अन्दर की शक्ति को विकसित करना चाहिए और उसके प्रति मजबूत श्रद्धा और विश्वास रखना चाहिए। एक बार विफल होने पर हतोत्साहित नहीं होना चाहिए। सफलता पाने तक अपने प्रयास (कोशिश) चालू रखने चाहिए।

(ग) “आत्मविश्वास के बूते पर जीवन में सब कुछ करना संभव है,” किसी एक महापुरुष का उदाहरण देते हुए उक्त कथन को स्पष्ट कीजिए।
उत्तर
आत्मविश्वास की ताकत कठिनाई पर विजय प्राप्त करने की सामर्थ्य देती है। आत्मबल के विकास से हम सफलता के मार्ग पर आगे ही आगे बढ़ते जाते हैं। अपने आत्मबल के द्वारा मनुष्य अवश्य ही भाग्यवान बन जाता है। अतः भाग्यवान वही है जो उचित दिशा में अपने कर्तव्य का पालन करता है और अपने लक्ष्य की साधना में अपनी सामर्थ्य और क्षमता में पूरा विश्वास रखता है। मन में सदा अच्छे शुभ विचारों को स्थान दीजिए। हमें सफलता और सौभाग्य दोनों ही प्राप्त होंगे।

निराशा और उत्साहहीनता मनुष्य को आत्मबल से हीन बनाती है। जीवन सुख-दुःख के उतार-चढ़ाव से युक्त है। हम सदा उतार (दु:ख) की बातें ही नहीं सोचते रहें। इन दुःखों का क्या कारण है, जीवन में उतार क्यों आया-इस पर विचार करना होगा और चढ़ाव (उन्नति) के उपाय करते हुए ऊँचे भावों से युक्त मन को मजबूती देते रहना चाहिए। अन्त में सुख का द्वार अवश्य खुलेगा-जो जीवन की सफलता में छिपा हुआ है। विजयमाला उन्हें अर्पित की जाती है जो चुनौतियों का मुकाबला करते हैं और सफल होते हैं।

हमारे समक्ष नेताजी सुभाषचन्द्र बोस का उदाहरण है, जिन्होंने अपने जीवन में सिर्फ चुनौतियों को ही चुना और सफलताओं के शिखर पर पहुँचते रहे। उनमें अटूट आत्मविश्वास था। इसके बल पर उन्होंने अपने विरोधियों की प्रत्येक कुचाल और कुचक्र को नष्ट किया। जीवन संघर्ष में सफलता के लिए अपनी क्षमता और सामर्थ्य में अखण्ड विश्वास होना चाहिए। इसके कारण जीवन में सब कुछ किया जाना सम्भव होता है।

Mp Board Class 8 Hindi Bhasha Bharti प्रश्न 4.
नीचे लिखे गद्यांशों की प्रसंग देते हुए व्याख्या कीजिए

(क) जो लोग हमेशा उतार की ही बातें सोचते हैं, वे उन लोगों की तरह है। जो कूड़ाघरों के पास कुर्सी बिछाकर बैठ जाते हैं और शहर की गन्दगी को गाली देते हैं।
उत्तर
जिन लोगों में किसी उद्देश्य को प्राप्त करने का उत्साह नहीं होता और सदा निराशापूर्ण भावनाओं में ही डूबे रहते हैं, वे जीवन में उतार (अवनति) से प्राप्त दुःख की ही बातें करते रहते हैं। वे कभी भी उन्नति (चढ़ाव) के सुख की बात सोचते ही नहीं। अपने अन्दर की शक्ति और जीवन के लक्ष्य के प्रति श्रद्धा समाप्त कर बैठते हैं। वे कूड़ाघर के अन्दर पड़े कूड़े के समान निम्नकोटि की विचारधारा से युक्त होते हैं। वे अपनी दूषित विचारधारा को संस्कारित नहीं कर सकते। कूड़ेघर की गन्दगी उस समय ही हटेगी जब गन्दगी को एकत्र करने वाले उसे वहाँ से हटायेंगे। आलसी और कुसंस्कारित व्यक्तियों की निठल्ली बातें (गालियाँ) उनके लिए कभी भी लाभकारी नहीं हो सकेंगी।

(ख) जब कोई विरोधी हमारे सामने आता है तो हम अपनी आत्महीनता से, कायरता से, कुसंस्कार से, आत्मविश्वास की कमी से विरोधी का और अपना बल तौले बिना ही उसे अपने से शक्तिशाली मान लेते हैं।
उत्तर
लेखक का मत सत्य लगता है कि जब कोई विरोधी व्यक्ति अपने सामने आता है, तो हमारे मन में एक हीनभावना पैदा हो जाती है। इस हीनता की भावना का कारण होता है, हमारे अन्दर भरोसे की कमी; जिससे हम कायर बनने लगते हैं। यह सब बुरे संस्कारों के कारण होता है। अपनी क्षमताओं पर विश्वास न होने से हम अपने विरोधी को अपने आप से अधिक शक्तिशाली मान लेते हैं। हम अपने बल की नापतौल भी नहीं करते हैं। तात्पर्य यह है कि हम स्वयं अपने आप पर विश्वास खो बैठते हैं।

Bhasha Bharti Class 8 Solutions MP Board प्रश्न 5.
निम्नलिखित वाक्यों का भाव स्पष्ट कीजिए
उत्तर
(क) सफलता की, विजय की, उन्नति की कुंजी अविचल श्रद्धा ही है।
भाव-हमारे अन्दर उद्देश्य (लक्ष्य) के प्रति अटूट विश्वास है तो निश्चय ही हम अपने उद्देश्य में सफल होते हैं। किसी भी चुनौती पर विजय प्राप्त करते हैं तथा लगातार उन्नति प्राप्त करते जाते हैं। अतः अटूट श्रद्धा (विश्वास) ही उपाय है-सफलता का, संघर्ष में विजय का; जीवन में उन्नति प्राप्त करने का।

(ख) हम अपनी सोच के कारण ही सफल, असफल होते हैं।
भाव-हम अपनी सोच के कारण ही सफलता के सुख का और असफलता के दु:ख का भोग करते हैं। सफलता की सोच आशावादी और असफलता की सोच निराशावादी होती है। अपने उद्देश्य के प्रति अटूट श्रद्धा और विश्वास हमें सफल बनाता है जबकि इसके विपरीत हम हतोत्साहित होकर असफल ही होते हैं। यह सब हमारी सोच पर ही आश्रित है।

(ग) हममें आत्मविश्वास हो तो इससे हम विरोधी को आत्महीन कर सकते हैं।
भाव-आत्मविश्वास होने से मनुष्य उत्साहपूर्वक अपने लक्ष्य में सफल होता है, जिसके द्वारा वह अपने दुश्मनों को आत्मबल से रहित बना देता है। साधनहीन पाण्डवों ने अपने आत्मबल से कौरवों को निराश और बलहीन कर दिया।

भाषा-अध्ययन

भाषा भारती कक्षा 8 Solutions MP Board प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों का शुद्ध उच्चारण कीजिए
दुर्भाग्य, शक्तिशाली, आत्महीन, सर्वोत्तम, निश्चित, हतोत्साहियों।
उत्तर
विद्यार्थी उपर्युक्त शब्दों को ठीक-ठीक पढ़कर उनका शुद्ध उच्चारण करने का अभ्यास करें।

भाषा भारती कक्षा 8 सलूशन MP Board प्रश्न 2.
‘जीवन में उतार भी हैं और चढ़ाव भी’-इस वाक्य में उतार’ और ‘चढ़ाव’ परस्पर विलोम शब्द प्रयुक्त हुए हैं। इसी प्रकार एक ही वाक्य में निम्नलिखित शब्दों का प्रयोग कीजिए
भला बुरा, दाता-याचक, सपूत-कपूत, निश्चित| अनिश्चित, भाग्यवानं-भाग्यहीन, पाप-पुण्य, सुख-दु:ख।
उत्तर

  1. व्यक्ति को अपना भला-बुरा समझकर किसी काम को करना चाहिए।
  2. ईश्वर और भक्त की स्थिति दाता और याचक के समान होती है।
  3. सपूत और कपूत के लिए धन संचय करना व्यर्थ है।
  4. निश्चित और अनिश्चित की दशा मनुष्य में दुविधा पैदा करती है।
  5. मनुष्य अपनी सोच से स्वयं को भाग्यवान और भाग्यहीन समझ बैठता है।
  6. पाप-पुण्य की परिभाषा परिस्थितिगत होती है।
  7. सुख-दुःख मन के विकल्प होते हैं।

Bhasha Bharti Class 8 Guide MP Board प्रश्न 3.
निम्नलिखित शब्दों के स्थान पर हिन्दी मानक शब्द लिखिए
ताकत, विजिटिंग कार्ड, इशारा, मर्सिया।
उत्तर
ताकत = बल; विजिटिंग कार्ड = पहचान पत्र; वह कार्ड (पत्र) जिसमें स्वयं का परिचय रहता है; इशारा = संकेत; मर्सिया = शोक-गीत।

भाषा भारती कक्षा 8 पाठ 2 MP Board प्रश्न 4.
निम्नलिखित शब्दों में प्रयुक्त प्रत्यय और उपसर्ग पहचान करके अलग-अलग कीजिए
तल्लीन, दुर्भाग्य, शक्तिशाली, कायरता, एकाग्रता, खण्डित, अभागा।
उत्तर
Bhasha Bharti Class 8 Hindi MP Board

Class 8 Hindi Bhasha Bharti MP Board प्रश्न 5.
निम्नलिखित सामासिक पदों का समास विग्रह करते हुए उनमें निहित समास पहचान कर लिखिए
आत्मविश्वास, कूड़ाघर, खन्दक-खाइयों, शक्तिहीन, यथापूर्व, विश्वविख्यात।
उत्तर
Class 8 Hindi Chapter 2 Atmavishwas MP Board
भाषा भारती कक्षा 8 समाधान MP Board

Bhasha Bharti Hindi Book Class 8 Solutions MP Board प्रश्न 6.
नीचे लिखे गद्यांशों को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर लिखिए
काँच के एक विशाल महल में एक भटका हुआ कुत्ता घुस गया। इस महल में वह जिधर भी देखता, उधर ही उसे कुत्ते दिखाई देते थे। उसने उन कुत्तों को देखकर सोचा कि ये सभी कुत्ते उस पर टूट पड़ेंगे और उसे मार डालेंगे। अपनी शान दिखाने के लिए जब उसने भौंकना शुरू किया तब उसे चारों ओर कुत्ते
भौंकते सुनाई दिये। उसका दिल धड़कने लगा और बुरी तरह । घबरा गया। वह उन कुत्तों पर झपटा। तब उसने देखा कि वे कुत्ते
भी उस पर झपट रहे हैं। वह जोर-जोर से भीका, कूदा किन्तु शीन ही बेहोश होकर गिर पड़ा।
(क) उपर्युक्त गद्यांश का शीर्षक लिखिए।
(ख) इस गद्यांश में प्रयुक्त मुहावरे छाँटिए और अपने – वाक्यों में प्रयोग कीजिए।
(ग) महल में कुत्ते को अपने चारों ओर कुत्ते क्यों दिखाई दे रहे थे ?
(घ) कुत्ते ने भौंकना क्यों शुरू किया ?
(ङ) उपर्युक्त गद्यांश में से साधारण वाक्य, मिश्रित वाक्य और संयुक्त वाक्य छॉटकर लिखिए।
उत्तर
(क) काँच का महल या मूर्ख कुत्ता।
(ख) प्रयुक्त मुहावरे-

  1. भटका हुआ
  2. टूट पड़ना
  3. शान दिखाना
  4. दिल धड़कना
  5. घबरा जाना
  6. झपट पड़ना।

वाक्य प्रयोग-

  1. मार्ग से भटका हुआ व्यक्ति देर में अपने स्थान पर पहुँचता है।
  2. राणा की सेना अपने शत्रुओं पर टूट पड़ी।
  3. अपनी झूठी शान दिखाना महंगा पड़ता है।
  4. परीक्षा के दिनों में मेरा दिल धड़कने लगता है।
  5. अचानक आये समुद्री तूफान से नाविक घबरा गये।
  6. भूखे भेड़िये की तरह सैनिक अपने शत्रुओं पर झपट

(ग) महल काँच से बना हुआ था, काँच की दीवारों पर उस । कुत्ते को अपना प्रतिबिम्ब दिखाई दे रहा था।
(घ) अपने प्रतिबिम्ब को ही दूसरे कुत्ते समझकर उसने भौंकना शुरू कर दिया।

(ङ) साधारण वाक्य

  1. काँच के एक विशाल महल में एक भटका हुआ कुत्ता घुस गया।
  2. वह उन कुत्तों पर झपटा।

मिश्रित वाक्य

  1. इस महल में वह जिधर भी देखता, उधर ही उसे कुत्ते दिखाई देते थे।
  2. अपनी शान दिखाने के लिए जब उसने भौंकना शुरू किया तब उसे चारों ओर कुत्ते भौंकते सुनाई दिये।
  3. तब उसने देखा कि वे कुत्ते भी उस पर झपट रहे हैं।

संयुक्त वाक्य

  1. उसका दिल धड़कने लगा और वह बुरी तरह घबरा गया।
  2. वह जोर-जोर से भौंका, कूदा किन्तु शीघ्र ही बेहोश होकर गिर पड़ा।

आत्मविश्वास परीक्षोपयोगी गद्यांशों की व्याख्या 

(1) सच बात यह है कि जब कोई विरोधी हमारे सामने आता है, तो हम अपनी आत्महीनता से, कायरता से, कुसंस्कार से, आत्मविश्वास की कमी से, विरोधी का और अपना बल तोले बिना ही उसे अपने से शक्तिशाली मान लेते हैं।

शब्दार्थ-आत्महीनता = मन की हीन भावना; कायरता = डरपोकपन; कुसंस्कार = बुरे संस्कार; आत्मविश्वास = अपने आप पर भरोसा; शक्तिशाली = ताकतवर ।

सन्दर्भ-प्रस्तुत गद्यांश हमारी पाठ्य-पुस्तक ‘भाषा-भारती’ के ‘आत्मविश्वास’ नामक पाठ से अवतरित है। इसके लेखक कन्हैयालाल मिश्र ‘प्रभाकर’ हैं।

प्रसंग-प्रस्तुत गद्यांश में लेखक ने बताया है कि आत्मविश्वास की कमी के कारण मनुष्य विरोधी को अपनी अपेक्षा अधिक ताकतवर मान लेता है।

व्याख्या-लेखक का मत सत्य लगता है कि जब कोई विरोधी व्यक्ति अपने सामने आता है, तो हमारे मन में एक हीनभावना पैदा हो जाती है। इस हीनता की भावना का कारण होता है, हमारे अन्दर भरोसे की कमी; जिससे हम कायर बनने लगते हैं। यह सब बुरे संस्कारों के कारण होता है। अपनी क्षमताओं पर विश्वास न होने से हम अपने विरोधी को अपने आप से अधिक शक्तिशाली मान लेते हैं। हम अपने बल की नापतौल भी नहीं करते हैं। तात्पर्य यह है कि हम स्वयं अपने आप पर विश्वास खो बैठते हैं।

(2) आत्मविश्वास की सबसे बड़ी दुश्मन है दुविधा। दुविधा एकाग्रता को नष्ट कर देती है। आदमी की शक्ति को बाँट देती है। आधा इधर और आधा उधर । बस, इस तरह आदमी खण्डित हो जाता है।

शब्दार्थ-दुश्मन शत्रु दुविधा=असमंजस; एकाग्रता = तल्लीनता; बाँट = विभाजन।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-लेखक ने दुविधा को ही आत्मविश्वास का सबसे बड़ा दुश्मन बताया है।

व्याख्या-लेखक कहता है कि मनुष्य के अन्दर यदि असमंजस अथवा सन्देह का भाव पैदा हो जाता है, तो आत्मविश्वास की भावना समाप्त होने लगती है। अत: असमंजस की अवस्था मनुष्य में अपने ऊपर भरोसे को उत्पन्न नहीं होने देती। यह अवस्था ही उसकी दुश्मन (शत्रु) बन जाती है। मनुष्य में आत्मविश्वास की शक्ति को बाँट देती है जिससे वह सोचने लगता है कि वह अमुक कार्य को करने में सफल होगा अथवा असफल। उसके अन्दर पक्का निर्णय लेने की क्षमता समाप्त हो जाती है। यह किंकर्तव्यविमूढ़ (दुविधाग्रस्त) हो जाता है। कार्य में सफल अथवा असफल होने सम्बन्धी दो चित्तता (दुविधा) मनुष्य के अन्दर से तल्लीनता की भावना को नष्ट कर देती है और वह अपने उद्देश्य में सफल नहीं हो पाता।

(3) दूसरे हमारी क्षमता पर विश्वास करें और हमारी सफलता को निश्चित मानें, इसके लिए आवश्यक शर्त यही है कि हमारा अपनी क्षमता और सफलता में अखण्ड विश्वास हो। हमारे भीतर उगा भय, शंका और अधैर्य ऐसे डायनामाइट हैं, जो हमारे प्रति दूसरों के विश्वास को खण्डित कर देते हैं।

शब्दार्थ-क्षमता = योग्यता, सामर्थ्य अखण्ड = जिसके टकड़े न हो सके उगा= उत्पन्न हुआ, पैदा हुआ शंकासशय, सन्देह; अधैर्य = अधीरता; डायनामाइट = विस्फोटक पदार्थ खण्डित कर देते हैं = तोड़ देते हैं, विभाजित कर देते हैं।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-लेखक सलाह देता है कि सफलता को प्राप्त करने के लिए हमें अपनी क्षमताओं पर विश्वास करना चाहिए।

व्याख्या-अन्य लोगों के मन में भी यह बात पैदा हो जानी चाहिए कि वे निश्चित रूप से मानने लगें कि हमें अपने उद्देश्य में अवश्य सफलता मिलेगी क्योंकि उन लोगों को भी हमारी क्षमताओं पर पूरा-पूरा विश्वास है। इस सबके लिए एक अनिवार्य शर्त है कि हम अपनी योग्यताओं तथा सफलताओं में पूर्णतः विश्वास करें। परन्तु लेखक का मत है कि हमारे अन्दर पैदा हुआ भय, सन्देह और अधीरता तो अन्य लोगों के विश्वास को तोड़ देती है। ठीक उसी तरह जैसे डायनामाइट किसी भी खान के अन्दर पाये गये खनिज को खण्ड-खण्ड कर डालता है।

(4) “हतोत्साहियों, निराशावादियों, डरपोकों और सदा असफलता का ही मर्सिया पढ़ने वालों के सम्पर्क से दूर रहो।” नीति का वचन है कि जहाँ अपनी, अपने कुल की और अपने देश की निन्दा हो और उसका मुँह तोड़ उत्तर देना सम्भव न हो, तो वहाँ से उठ जाना चाहिए। क्यों ? क्योंकि इसमें आत्मगौरव और आत्मविश्वास की भावना खण्डित होने का भय रहता है।

शब्दार्थ-हतोत्साहियों = जिनका उत्साह समाप्त हो गया है; निराशावादियों = किसी भी आशा से रहित; मर्सिया = शोक गीत; सम्पर्क से संगति से कुल वंश; निन्दा = बुराई; मुँहतोड़ = प्रश्न करने वाले को ऐसा उत्तर देना जिससे उसकी बोलती बन्द हो जाये; आत्मगौरव = अपने बड़प्पन; भावना = विचार;
खण्डित = समाप्त; भय = डर।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-लेखक सलाह देता है कि हमें उन लोगों की संगति से बचना चाहिए जो उत्साह से हीन और सब तरह से निराशावादी

व्याख्या-हमें उन लोगों की संगति नहीं करनी चाहिए जो सभी प्रकार से उत्साह से हीन हैं और सभी प्रकार से आशा छोड़ चुके हैं। साथ ही उन लोगों से भी दूर रहना चाहिए जो भयभीत हैं तथा हमेशा असफल होने के अपने शोक गीत का गान करते रहते हैं अर्थात् बार-बार अपनी असफलताओं का ही जिक्र करते रहते हैं। यह नीतिगत बात है कि हमें वहाँ से चले जाना चाहिए जहाँ पर हमारी स्वयं की, अपने वंश की अथवा अपने राष्ट्र की बुराई की जा रही हो तथा उनके द्वारा कहे जाने वाली किसी भी बात का अथवा पूछे गये प्रश्न का उत्तर हम नहीं देना चाह रहे हों। इसका कारण यह है कि ऐसा करने से (इसका उत्तर देने से) तो हमारे स्वयं के बड़प्पन तथा स्वयं पर किये गये भरोसे की भावना समाप्त हो जाने का डर पैदा हो जाता है।

(5) बहुत से मनुष्य यह सोच-सोचकर कि हमें कभी सफलता नहीं मिलेगी, दैव हमारे विपरीत हैं, अपनी सफलता को अपने ही हाथों पीछे धकेल देते हैं। उनका मानसिक भाव सफलता और विजय के अनुकूल बनता ही नहीं, तो सफलता और विजय कहाँ ? यदि हमारा मन शंका और निराशा से भरा है, तो हमारे कामों का परिचय भी निराशाजनक ही होगा, क्योंकि सफलता की, विजय की, उन्नति की कुंजी तो अविचल श्रद्धा ही है।

शब्दार्थ-दैव = भाग्य; विपरीत खिलाफ, विरुद्ध पीछे धकेल देते हैं = पिछड़ जाते हैं; मानसिक भाव = मन की इच्छा; अनुकूल = अनुसार शंका-संशय या सन्देह; निराशा आशाहीनता; कुंजी = चाबी या उपाय; अविचलन = स्थिर, अडिग; श्रद्धा-विश्वास।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-लेखक का मत है कि सफलता तब ही प्राप्त होती है, जब हमारे अन्दर किसी भी उद्देश्य को प्राप्त करने के लिए अपनी क्षमता में अडिग विश्वास होता है।

व्याख्या-लेखक इस सच्चाई को भी स्पष्ट करते हैं कि कुछ व्यक्ति ऐसे होते हैं जो यह सोचते हैं कि वे सफलता प्राप्त नहीं कर सकते, क्योंकि भाग्य उनके विरुद्ध है। इस तरह की उनकी विचारधारा भी उन्हें सफलता प्राप्त करने में रुकावट डालती है, और वे असफल हो जाते हैं। वे अपनी भावनाओं में भी सफल नहीं हो पाते। उन्हें विजय का मार्ग दीखता ही नहीं। इसका कारण यह है कि वे अपनी सफलता और विजय के विषय में पूर्णत: निराश हो चुके होते हैं। उन्हें अपनी क्षमताओं एवं योग्यताओं पर भरोसा होता ही नहीं। जब उन व्यक्तियों में स्वयं की सामर्थ्य पर सन्देह और संशय होगा, तो उन्हें अपने उद्देश्यों और कामों में भी संशय तथा निराशा की स्थिति ही दीख पड़ेगी। इसका कारण यही है कि जब तक मनुष्य में अपनी सामर्थ्य और शक्तियों के प्रति पक्की श्रद्धा और विश्वास नहीं होगा, तब तक सफलता उससे दूर ही रहेगी। यह स्थिर श्रद्धा (विश्वास) ही सफलता प्राप्त करने का, विपरीत परिस्थितियों पर जीत पाने का तथा उन्नति करने का अचूक उपाय है।

(6) जो लोग हमेशा उतार की ही बात सोचते हैं, वे उन लोगों की तरह हैं जो कूड़ाघरों के पास कुर्सी बिछाकर बैठ जाते हैं और शहर की गन्दगी को गाली देते हैं।

शब्दार्थ-हमेशा = सदा; उतार = गिरावट; गाली = अपशब्द।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-लेखक के अनुसार हतोत्साहित और निराश व्यक्ति ही सदा अवनति (कष्ट) की बातें सोचा करते हैं।

व्याख्या-जिन लोगों में किसी उद्देश्य को प्राप्त करने का उत्साह नहीं होता और सदा निराशापूर्ण भावनाओं में ही डूबे रहते हैं, वे जीवन में उतार (अवनति) से प्राप्त दुःख की ही बातें करते रहते हैं। वे कभी भी उन्नति (चढ़ाव) के सुख की बात सोचते ही नहीं। अपने अन्दर की शक्ति और जीवन के लक्ष्य के प्रति श्रद्धा समाप्त कर बैठते हैं। वे कूड़ाघर के अन्दर पड़े कूड़े के समान निम्नकोटि की विचारधारा से युक्त होते हैं। वे अपनी दूषित विचारधारा को संस्कारित नहीं कर सकते। कूड़ेघर की गन्दगी उस समय ही हटेगी जब गन्दगी को एकत्र करने वाले उसे वहाँ से हटायेंगे। आलसी और कुसंस्कारित व्यक्तियों की निठल्ली बातें (गालियाँ) उनके लिए कभी भी लाभकारी नहीं हो सकेंगी।

(7) “सुख का एक द्वार बन्द होने पर तुरन्त दूसरा द्वार खुल जाता है, लेकिन कई बार हम उस बन्द द्वार की ओर इतनी तल्लीनता से ताकते रहते हैं कि हमारे लिये जो द्वार खोल दिया गया है, हम उसे देख नहीं पाते।”

शब्दार्थ-द्वार-दरवाजा; तल्लीनता = (एकाग्र) भाव से; ताकते रहते हैं = देखते रहते हैं।

सन्दर्भ-पूर्व की तरह।

प्रसंग-प्रस्तुत सूक्ति में बताया गया है कि हम अपनी निराशावादी भावना के कारण अपनी क्षमताओं में विश्वास खो बैठते हैं।

व्याख्या-हेलन केलर की इस सूक्ति का तात्पर्य यह है कि जब सुख देने वाली सफलता हमें एक ही प्रयास में प्राप्त नहीं होती तो हमारा यह कर्तव्य हो जाता है कि हम दुबारा भी अपने प्रयास को चालू रखें, परन्तु असफलता के प्रभाव से हम इतने. अधिक प्रभावित हो जाते हैं और एकाग्रचित होकर उस विफलता से मानसिक भाव क्षेत्र में भी निराश हो जाते हैं। हमारा उत्साह नष्ट हो जाता है। परन्तु अपने ध्येय के प्रति समर्पित अपनी शक्तियों का विश्वास स्थिर तौर पर बनाये रखें, तो हमें सफलता अवश्य मिल जायेगी। परन्तु अपने उद्देश्य और अपनी क्षमताओं के प्रति दृढ़ श्रद्धा (विश्वास) की कमी के कारण हमें विफलताओं का सामना करना पड़ता है। सफलता हमसे दूर बनी रहती है।

MP Board Class 8th Hindi Solutions

MP Board Class 8th Sanskrit Solutions Chapter 17 कवित्वं कालिदासस्य

MP Board Class 8th Sanskrit Solutions Surbhi Chapter 17 कवित्वं कालिदासस्य

MP Board Class 8th Sanskrit Chapter 17 अभ्यासः

Class 8 Sanskrit Chapter 17 MP Board प्रश्न 1.
एकपदेन उत्तरं लिखत(एक शब्द में उत्तर लिखो-)
(क) काव्येषु किं रम्यम्? (काव्यों में क्या सुन्दर है?)
उत्तर:
नाटकम्। (नाटक)

(ख) दुष्यन्तशकुन्तलयोः पुत्रस्य किं नाम? (दुष्यन्त और शकुन्तला के पुत्र का नाम क्या था?)
उत्तर:
भरतः। (भरत)

(ग) अभिज्ञानशाकुन्तलनाट्ये कति अङ्काः सन्तिः? (अभिज्ञान शाकुन्तल नाटक में कितने अंक हैं?)
उत्तर:
सप्त। (सात)

(घ) मेघदूतस्य कविः कः? (मेघदूत का कवि कौन है?)
उत्तर:
कालिदासः। (कालिदास)

(ङ) रघुवंशमहाकाव्ये कति सर्गाः सन्ति? (रघुवंश महाकाव्य में कितने सर्ग हैं?)
उत्तर:
नवदश। (उन्नीस)

(च) कालिदासेन कति नाटकानि विरचितानि? (कालिदास ने कितने नाटक रचे?)
उत्तर:
त्रीणि। (तीन)

Mp Board Class 8 Sanskrit Chapter 17 प्रश्न 2.
एकवाक्येन उत्तरं लिखत (एक वाक्य में उत्तर लिखो-)
(क) कालिदासेन विरचितानां नाट्यग्रन्थानां नामानि लिखत। (कालिदास के द्वारा विरचित नाट्य ग्रन्थों के नाम लिखो।)
उत्तर:
कालिदासेन विरचितानां नाट्यग्रन्थानां नामानि मालविकाग्निमित्रम्, विक्रमोर्वशीयम्, अभिज्ञानशाकुन्तलम् चेति सन्ति। (कालिदास के द्वारा विरचित नाट्य-ग्रन्थों के नाम मालविकाग्निमित्र, विक्रमोर्वशीय और अभिज्ञानशाकुन्तल हैं।)

(ख) अस्माकं देशस्य नाम “भारतवर्षम्” इति कथम् प्रसिद्धम्? (हमारे देश का नाम “भारतवर्ष” कैसे प्रसिद्ध हुआ?)
उत्तर:
भरतस्य नाम्ना एव अस्माकं देशस्य नाम “भारतवर्षम्” इति प्रसिद्धिम्। (भरत के नाम से ही हमारे देश का नाम “भारतवर्ष” प्रसिद्ध हुआ।)

(ग) ऋतुसंहारे केषां वर्णनम् अस्ति? (ऋतुसंहार में किनका वर्णन है?)
उत्तर:
ऋतुसंहारे षड्ऋतुणाम् वर्णनम् अस्ति। (ऋतुसंहार में छह ऋतुओं का वर्णन है।)

(घ) कालिदासेन विरचितमहाकाव्यद्वयस्य नाम लिखत। (कालिदास के द्वारा विरचित दो महाकाव्यों के नाम लिखो।)
उत्तर:
कालिदासेन विरचितमहाकाव्यद्वयस्य नाम कुमारसम्भवम् रघुवंशम् चेति स्तः। (कालिदास के द्वारा विरचित दो महाकाव्यों के नाम कुमारसम्भव और रघुवंश हैं।)

(ङ) कालिदासेन विरचितखण्डकाव्यद्वयस्य नाम लिखत। (कालिदास के द्वारा विरचित दो खण्डकाव्यों के नाम लिखो।)
उत्तर:
कालिदासेन विरचितखण्डकाव्यद्वयस्य नाम मेघदूतम् ऋतुसंहारञ्च स्तः। (कालिदास के द्वारा विरचित दो खण्डकाव्यों के नाम मेघदूत और ऋतुसंहार हैं।)

(च) कालिदास-महोत्सवः कदा आयोज्यते? (कालिदास महोत्सव कब आयोजित किया जाता है?)
उत्तर:
कालिदास-महोत्सवः देवप्रबोधन्याम् आयोज्यते। (कालिदास महोत्सव देवप्रबोधनी को आयोजित किया जाता है।)

Class 8 Sanskrit Chapter 17 Mp Board प्रश्न 3.
उचितशब्देन रिक्तस्थानम् पूरयत(उचित शब्द के द्वारा रिक्त स्थान की पूर्ति करो-)
(क) प्रवर्तताम् ………. पार्थिवः। (स्वहिताय/प्रकृतिहिताय)
(ख) सर्वः ……… नन्दतु। (अन्यत्र/सर्वत्र)
(ग) सर्वो ………” पश्यतु। (अभद्राणि/भद्राणि)
(घ) काव्येषु …..” रम्यम्। (कथा/नाटकम्)
(ङ) ……… सार्थवती बभूव। (कनिष्ठिका/अनामिका)
उत्तर:
(क) प्रकृतिहिताय
(ख) सर्वत्र
(ग) भद्राणि
(घ) नाटकम्
(ङ) अनामिका।

Mp Board Class 8 Sanskrit Solution Chapter 17 प्रश्न.4.
उचितं योजयत (उचित को जोड़ो-)
Sanskrit Chapter 17 MP Board
उत्तर:
(क) → (v)
(ख) → (iii)
(ग) → (i)
(घ) → (iv)
(ङ) → (ii)
(च) → (vi)

Sanskrit Class 8 Chapter 17  प्रश्न 5.
शुद्धवाक्यानां समक्षम् “आम्” अशुद्धवाक्यानां समक्षं “न” इति लिखत (शुद्ध वाक्यों के सामने “आम्” (ही) और अशुद्ध वाक्यों के सामने “न” (नहीं) लिखो-)
(क) अभिज्ञानशाकुन्तलनाट्ये सप्त-अङ्का सन्ति।
(ख) ‘सरस्वतीश्रुतिमहतीमहीयताम्’ विक्रमोर्वशीय नाट्यस्य भारतवाक्यम् अस्ति।
(ग) ‘सर्वः सर्वत्र नन्दतु’ इति भरतवाक्यम् अभिज्ञान ‘शाकुन्तलस्य अस्ति।
(घ) कालिदासस्य उपमा विश्वप्रसिद्धा अस्ति।
(ङ) गणमाप्रसङ्गे कालिदासः अनामिकाधिष्ठितः अस्ति।
(च) कालिदासस्य भार्यायाः नाम विद्योत्तमा अस्ति।
(छ) कालिदासमहोत्सवः देवप्रबोधिन्याम् आयोज्यते।
(ज) कुमारसम्भवग्रन्थं खण्डकाव्यम् अस्ति।
(झ) मालविकाग्निमित्रनाट्ये सप्त-अङ्का सन्ति।
(ञ) ऋतुसंहारं महाकाव्यम् अस्ति।
उत्तर:
(क) आम्
(ख) न
(ग) न
(घ) आम्
(ङ) न
(च) आम्
(छ) आम्
(ज) न
(झ) न
(ञ) न

Chapter 17 Sanskrit Class 8 MP Board प्रश्न 6.
नामोल्लेखपूर्वकं सन्धिविच्छेदं कुरुत(नाम का उल्लेख करते हुए सन्धि विच्छेद करो-)
(क) चेति
(ख) कविरस्ति
(ग) नाटकेऽस्मिन्
(घ) अद्यापि
(ङ) सर्वस्तरतु
(च) सत्यमेव।
उत्तर:
Mp Board Class 8 Sanskrit Solution

Sanskrit Chapter 17 Class 8 प्रश्न 7.
नामोल्लेखपूर्वकं समासविग्रहं कुरुत(नाम का उल्लेख करते हुए समास-विग्रह करो-)
(क) वर्णनशैली
(ख) शास्त्रपारङ्गतः
(ग) कालिदासमहोत्सवः
(घ) साहित्योपासकाः
(ङ) गणनाप्रसङ्गे।
उत्तर:
Class 8 Sanskrit Chapter 17 MP Board

Class 8 Sanskrit Chapter 17 Question Answer प्रश्न 8.
स्थूलपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत(मोटे शब्दों के आधार पर प्रश्न निर्माण करो-)
(क) कालिदासस्य उपमा विश्वप्रसिद्धाः (कालिदास की उपमा विश्व प्रसिद्ध है।)
उत्तर:
कस्य उपमा विश्वप्रसिद्धा? (किसकी उपमा विश्वप्रसिद्ध है?)

(ख) तेन मेघदूतं विरचितम्। (उनके द्वारा मेघदूत रचा गया?)
उत्तर:
केन मेघदूतं विरचितम्। (किनके द्वारा मेघदूत रचा गया?)

(ग) कालिदासः सर्वश्रेष्ठ: कविरस्ति। (कालिदास सर्वश्रेष्ठ कवि हैं।)
उत्तर:
कः सर्वश्रेष्ठिः कविरस्ति? (कौन सर्वश्रेष्ठ कवि हैं?)

(घ) मेघः दूतरूपेण अलकापुरीं गच्छति। (मेघ दूत के रूप में अलकापुरी जाता है।)
उत्तर:
कः दूतरूपेण अलकापुरीं गच्छति? (कौन दूत के रूप में अलकापुरी जाता है?)

(ङ) यक्षव्याजेन महाकवि आत्मव्यथाम् प्रस्तुतवान्। (यक्ष के बहाने से महाकवि ने अपनी व्यथा प्रस्तुत की है।)
उत्तर:
यक्षव्याजेन कः आत्मव्यथाम् प्रस्तुतवान्? (यक्ष के बहाने से किसने अपनी व्यथा प्रस्तुत की है?)

कवित्वं कालिदासस्य हिन्दी अनुवाद

महाकविः कालिदासः संस्कृतसाहित्यस्य सर्वश्रेष्ठः कविरस्ति। तेन विरचितानि मालविकाग्निमित्रम्, विक्रमोर्वशीयम्, अभिज्ञानशाकुन्तलम् चेति त्रीणि नाटकानि सन्ति। एतेषु नाटकेशु अभिज्ञानशाकुन्तलमं तु न केवलं संस्कृतसाहित्यस्य अपितु विश्वस्य सर्वश्रेष्ठं नाटकमस्ति।

उच्यते यत्-
“काव्येषु नाटकं रम्यं तत्र रम्या शकुन्तला।”

अनुवाद :
महाकवि कालिदास संस्कृत साहित्य के सर्वश्रेष्ठ कवि हैं। उनके द्वारा विरचित मालविकाग्निमित्रम्, विक्रमोर्वशीयम् और अभिज्ञानशाकुन्तलम् ये तीन नाटक हैं। इन नाटकों में अभिज्ञानशाकुन्तलम् तो न केवल संस्कृत साहित्य का बल्कि विश्व का सर्वश्रेष्ठ नाटक है।

कहा जाता है कि-
“काव्यों में नाटक रम्य (सुन्दर) हैं, उनमें भी अभिज्ञानशाकुन्तलम् रम्य है।”

शाकुन्तलनाटकस्य वैशिष्ट्यविषये जर्मनकवेः गेटे महोदयस्य भावम् द्योतयता एकेन विदुषा कथितं यत्-

“एकीभूतमभूतपूर्वमथवा स्वर्लोकभूलोकयोः
ऐश्वर्यं यदि वाञ्छसि प्रियसखे! शाकुन्तलं सेव्यताम्॥”

अनुवाद :
शाकुन्तल नाटक के वैशिष्ट्य के विषय में जर्मन कवि गेटे के भाव को प्रकट करते हुए एक विद्वान के द्वारा कहा गया है कि
“यदि स्वर्ग लोक एवं भू-लोक दोनों का एकत्र या अभूतपूर्व आनन्द को यदि चाहते हो तो हे मित्र! अभिज्ञान शाकुन्तलम् का सेवन (पढ़ना या देखना) कीजिए।”

सप्त-अङ्कात्मके नाटकेऽस्मिन् दुष्यन्तशकुन्तलयोः कथा तथा तयोः शिशोः भरतस्य शौर्यं वर्णितम्। तस्य भरतस्य नाम्ना एव अस्माकं देशस्य नाम “भारतवर्षम्” इति प्रसिद्धम् अस्ति। नाट्येस्मिन् भरतवाक्यमाध्यमेन महाकविः कथयति”प्रवर्तताम् प्रकृतिहिताय पार्थिवः सरस्वती श्रुतिमहतीमहीयताम्। ममापि च क्षपयतु नीललोहितः, पुनर्भवम् परिगतशक्तिरात्मभः॥”

अनुवाद :
सात अंक के इस नाटक में दुष्यन्त और शकुन्तला की कथा तथा उन दोनों के शिशु भरत की वीरता का वर्णन है। उस भरत के नाम से ही हमारे देश का नाम “भारतवर्ष” प्रसिद्ध है। इस नाटक में भरतवाक्य (नाटक के अन्त में सूत्रधार द्वारा कथित आशीर्वचन) के माध्यम से महाकवि (कालिदास) कहते हैं-

“राजा सर्वहित हेतु प्रवृत्त हों, श्रुति (वेद) स्वरूपा महान् सरस्वती देवी (अर्थात् सत्साहित्य) की प्रतिष्ठा होवे और व्यापक शक्तिमान् स्वयम् उत्पन्न नील और गाढ़े लाल वर्ण वाले शिवजी मेरे पुनर्जन्म को नष्ट करें। (अर्थात् भगवान शिव की कृपा से मेरा जन्म-मरण रूप संसार का बन्धन हमेशा के लिए छूट जाये।)”

मालविकाग्निमित्रनाटकम् पञ्चाङ्कात्मकमस्ति। अत्र मालविका-अग्निमित्रयोः कथा वर्णितास्ति। विक्रमोर्वशीयनाटके उर्वशी-पुरूरवसोः कथा पञ्चाङ्केषु वर्णिता। अस्मिन् नाटके भरतवाक्यमाध्यमेन कामयते कविः यत्

“सर्वस्तरतु दुर्गाणि, सर्वो भद्राणि पश्यतु।
सर्वः कामानवाप्नोतु, सर्वः सर्वत्र नन्दतु॥”

अनुवाद :
मालविकाग्निमित्र नाटक पाँच अंक वाला है। यहाँ मालविका और अग्निमित्र की कथा वर्णित है। विक्रमोर्वशीय नाटक में उर्वशी और पुरूरवा की कथा पाँच अंकों में वर्णित है। इस नाटक में भरतवाक्य के माध्यम से कवि चाहता है कि

“सभी (मनुष्य) कष्टों को पार करें, सभी सुखों को देखें, सभी इच्छाओं को प्राप्त करें, सभी जगह प्रसन्न हों।”

तस्य कुमारसम्भवम्, रघुवंशम् चेति नामके द्वे महाकाव्ये प्रसिद्ध स्तः। कुमारसम्भवमहाकाव्ये सप्तदशसर्गेषु स्वामिकार्तिकेयस्य अवतारकथा तारकासुरस्य वधवृत्तान्तञ्चास्ति। रघुवंशमहाकाव्ये नवदशसु सर्गेषु रघुवंशीयानाम् पराक्रमवर्णनं तथा तेषाम् उदात्तचरित्रनिरूपणं तेन कृतम्।

तेन मेघूदतम् ऋतुसंहारञ्च द्वे खण्डकाव्ये विरचिते। मेघदूते पूर्वमेघः उत्तरमेघश्चेति द्वौ भागौ स्तः। अस्मिन् काव्ये मेघः यक्षस्य दूतः अभवत्। सः मेघः दूतरूपेण रामगिरितः हिमालयस्थाम् अलकापुरी गच्छति। दूतमार्गस्य वर्णनं। नैसर्गिकम् अतीवरमणीयं चास्ति।

अनवाद :
उनके कुमारसम्भव और रघुवंश नामक दो महाकाव्ये प्रसिद्ध हैं। कुमारसम्भव महाकाव्य में सत्रह सर्गों में स्वामी कार्तिकेय की जन्म की कथा और तारकासुर के वध की कथा है। रघुवंश महाकाव्य में उन्नीस सर्गों में रघुवंशियों के पराक्रम का वर्णन तथा उनके उदात्त चरित्र का निरूपण उनके द्वारा किया गया है।

उनके द्वारा मेघदूत और ऋतुसंहार दो खण्डकाव्य भी रचे गये हैं। मेघदूत में पूर्वमेघ और उत्तरमेघ ये दो भाग हैं। इस काव्य में मेघ यक्ष का दूत बना। वह मेघ दूत के रूप में रामगिरि से हिमालय पर स्थित अलकापुरी को जाता है। दूत के मार्ग का वर्णन स्वाभाविक और अत्यन्त रमणीय (सुन्दर) है।

ऋतुसंहारे षड्ऋतूणाम् प्राकृतिकसौन्दर्यम् मनोवैज्ञानिकञ्च वर्णितम्। कालिदासस्य उपमा विश्वप्रसिद्धा। उच्यते च “उपमा कालिदासस्य।” कथावर्णने चरित्रचित्रणे च सः प्रवीणः। तस्य वर्णनशैली सरसा-सरला परिष्कृता चास्ति। तस्य भाषा भावानुगामिनी।

भार्या विद्योत्तमा तस्य परोक्षप्रेरिका आसीत् परन्तु एषः कालिदासः परवर्तिसाहित्योपासकानां। कविकुलगुरुः अस्ति। कालिदास्य ग्रन्थानामनुवादः प्रायः विश्वस्य सर्वासु भाषासु सञ्जातः।

अनवाद :
ऋतुसंहार में छह ऋतुओं का प्राकृतिक सौन्दर्य और मनोवैज्ञानिक वर्णन है। कालिदास की उपमा (तुलना) विश्व प्रसिद्ध है और कहा जाता है “उपमा कालिदास की.।” कथा के वर्णन में और चरित्र-चित्रण में वह प्रवीण थे। उनकी वर्णन शैली सरस, सरल और परिष्कृत है। उनकी भाषा भावों का अनुगमन करने वाली है।

पत्नी विद्योत्तमा उनको अप्रत्यक्ष रूप से प्रेरित करने वाली थी परन्तु यह कालिदास उत्तरकालीन (बाद के) साहित्यकारों के कविकुलगुरु हैं। कालिदास के ग्रन्थों का अनुवाद प्रायः विश्व की सभी भाषाओं में हुआ है।

उज्जयिनी तस्य जन्मस्थली इति केचित् अन्ये विदर्भमपि मन्यन्ते वैदर्भीरीतितर्केण मेघदूतप्रमाणेन च अद्यापि उज्जयिन्याम् अन्यत्र च प्रतिवर्ष देवप्रबोधन्यां कालिदास-महोत्सवः विशिष्टरूपेण आयोज्यते। यतः तस्य मेघदूते यक्षस्य शाममोक्षः देवप्रबोधन्यामेव जातः। यक्षव्याजेन महाकविः आत्मव्यथाम् प्रस्तुतवान् इति विदुषाम् मतम्। अतः देवप्रबोधिनी तिथिः महाकवेः उत्सवदिवसः न तु जन्मदिवसः।। जन्मदिवस्तु शोधविषयो वर्तते।

अपि च उक्तम्-
पुराकवीनांगणनाप्रसङ्गे कनिष्ठिकाधिष्ठितकालिदासः।
अद्यापि तत्तुल्यकवेरभावादनामिका सार्थवती बभूवः॥

अनुवाद :
उज्जयिनी उनकी जन्मस्थली थी, कुछ अन्य विदर्भ भी मानते हैं वैदर्भी रीति के तर्क से और मेघदूत के प्रमाण से। आज भी उज्जयिनी में और अन्यत्र प्रतिवर्ष देव प्रबोधनी (देव उत्थान एकादशी) को कालिदास महोत्सव विशेष रूप से आयोजित किया जाता है क्योंकि उनके मेघदूत में यक्ष की शाप से मुक्ति देव प्रबोधनी को ही हुई। यक्ष के बहाने से महाकवि ने अपनी व्यथा को प्रस्तुत किया ऐसा विद्वानों का मत है। इसलिए देवप्रबोधनी तिथि महाकवि का उत्सव दिवस है न कि जन्मदिन। जन्मदिन तो शोध का विषय है।

और कहा भी गया है-
प्राचीनकाल में कवियों की गणना के प्रसंग में कनिष्ठिका पर स्थापित हो जाने पर (अर्थात् सबसे छोटी उँगली पर आ जाने पर) आज भी उनके समान कवि के अभाव के कारण अनामिका (बिना नाम वाली) उँगली सार्थक हुई।

कवित्वं कालिदासस्य शब्दार्थाः

भरतवाक्यम् = नाटक के अन्त में सूत्रधार द्वारा कथित आशीर्वचन। कामानवाप्नोतु = (कामान् + अवाप्नोतु) इच्छाओं को प्राप्त करें। क्षपयतु नष्ट करें। प्रवर्तताम् = प्रवृत्त हों। परिगत = व्यापक। प्रकृतिहिताय = सर्वहित हेतु। नन्दतु = प्रसन्न हों। पार्थिवः = राजा। आत्मभूः = स्वयम् उत्पन्न। अवतारः = जन्म। सरस्वतीश्रुतिमहतीमहीयताम् = श्रुतिस्वरूपा महान् सरस्वती देवी (अर्थात् सत्साहित्य) की प्रतिष्ठा होवे। वधवृत्तान्तम् = वध की कथा। परवर्तीसाहित्योपासकानाम् = उत्तरकालीन साहित्यकारों के। एकीभूतमभूतपूर्वमथवा = (एकीभूतम् + अभूतपूर्वम् + अथवा)। दुर्गाणि = कष्टों को। नीललोहितः = नील और गाढ़े लाल वर्ण वाले शिवजी। एकीभूतम् = एकत्रीकरण। अभूतपूर्वम् = जो पहले कभी नहीं हुआ। तत्तुल्य = उसके समान। कवेः = कवि के। स्वलॊकभूलोकयोः = स्वर्गलोक एवं भूलोक दोनों का। अभावात् = अभाव से। सार्थवती = सार्थक। वाञ्छसि = चाहते हो। बभूव = हुई। सेव्यताम् = सेवन कीजिए। अनामिका = कनिष्ठिका से द्वितीय क्रम की अंगुली/बिना नाम वाली। कनिष्ठिकाधिष्ठित = (कनिष्ठिका + अधिष्ठित)। परिष्कृता = अलंकृत। भावानुगामिनी = भावों का अनुगमन करने वाली। कनिष्ठिका = सबसे छोटी अँगुली। अन्यतमः = श्रेष्ठ। अधिष्ठित = स्थापित।

MP Board Class 8th Sanskrit Solutions